Mời các bạn nghe luật sư Nguyễn Hữu Toại - Giám đốc Công ty Luật TNHH Hừng Đông trao đổi các quy định của NĐ 245/2025 về ESOP tại đây:
Trong bối cảnh thị trường lao động cạnh tranh ngày càng gay gắt, các doanh nghiệp đại chúng đã xây dựng những cơ chế đãi ngộ nhằm giữ chân nhân sự và thúc đẩy năng lực sáng tạo, tinh thần cống hiến của người lao động. Thực tế có không ít doanh nghiệp đã phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động, còn gọi là cổ phiếu ESOP (Employee Stock Ownership Plan) có nghĩa là “kế hoạch phát hành cổ phần thuộc sở hữu của người lao động” hay “kế hoạch phát hành cổ phần thưởng cho người lao động”. Đây không chỉ là phần thưởng về tài chính mà còn là cách để người lao động trở thành cổ đông, gắn kết lợi ích của họ với sự tăng trưởng của doanh nghiệp.
Luật sư Nguyễn Hữu Toại - giám đốc Công ty Luật TNHH Hừng Đông cho biết: Theo các quy định hiện hành, chương trình ESOP chỉ được thực hiện khi có nghị quyết thông qua của Đại hội đồng cổ đông. Nghị định 245/2025 sửa đổi một số Điều tại Nghị định 155/2020 hướng dẫn thi hành Luật Chứng khoán đã giữ nguyên tinh thần này nhưng đã bổ sung yêu cầu chi tiết hơn, bao gồm tiêu chuẩn lựa chọn nhân sự, danh sách người được quyền tham gia, nguyên tắc xác định số lượng cổ phiếu được phân bổ và thời điểm thực hiện.
Phân tích về những điểm mới quan trọng của Nghị định 245/2025 về cổ phần thuộc sở hữu của người lao động, Luật sư Toại cho rằng: Quy định yêu cầu Đại hội đồng cổ đông phê duyệt cả nguyên tắc xác định giá phát hành hoặc chấp thuận trực tiếp mức giá là điểm cần chú ý nhất bởi việc này nhằm hạn chế tình trạng doanh nghiệp tự ý xác lập mức giá quá thấp so với thị trường, gây chênh lệch lợi ích hoặc tạo cơ hội cho một số nhóm nội bộ hưởng lợi không công bằng.
Một trong những nội dung được các nhà đầu tư quan tâm là giới hạn tỷ lệ phát hành ESOP. Nghị định 245/2025 không thay đổi mức trần 5% cổ phiếu đang lưu hành trong mỗi 12 tháng, nhưng làm rõ hơn cách tính tỷ lệ, cách xác định số lượng cổ phiếu phát hành và quy định liên quan đến cổ phiếu quỹ được sử dụng cho chương trình ESOP. Theo đó, khi doanh nghiệp dùng cổ phiếu quỹ để phát hành cho người lao động, phải tuân thủ đầy đủ quy trình phê duyệt như trường hợp phát hành mới và phải công bố thông tin đầy đủ về nguồn hình thành cổ phiếu quỹ, nhằm tránh tình trạng doanh nghiệp lợi dụng cổ phiếu quỹ để “lách” các điều kiện phát hành ESOP.
Luật sư Toại cho hay: Một nội dung nữa mà nhà đầu tư nên chú ý trong Nghị định 245/2025 là cơ chế hạn chế chuyển nhượng (lock-up). Trước đây, Nghị định 155/2020 quy định ESOP chỉ được phép chuyển nhượng sau tối thiểu một năm kể từ ngày kết thúc đợt phát hành. Nghị định 245/2025 giữ nguyên quy định này, nhưng bổ sung ngoại lệ: Trong trường hợp công ty mua lại cổ phiếu ESOP theo đúng điều kiện của chương trình đã được phê duyệt, cổ phiếu đó có thể được xử lý mà không buộc phải tuân theo chu kỳ hạn chế chuyển nhượng một năm. Quy định mới này đã giúp doanh nghiệp linh hoạt hơn khi cần thu hồi cổ phiếu từ các nhân sự nghỉ việc trước thời hạn cam kết hoặc không đạt chỉ tiêu, qua đó đảm bảo tính công bằng và ổn định cơ cấu cổ đông.
Liên quan đến nguồn vốn chủ sở hữu dùng để phát hành ESOP dưới hình thức thưởng cổ phiếu, Nghị định 245/2025 tiếp tục yêu cầu doanh nghiệp phải căn cứ báo cáo tài chính kiểm toán gần nhất, đồng thời làm rõ thêm cơ chế sử dụng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối trong trường hợp doanh nghiệp là công ty mẹ trong mô hình hợp nhất. Cụ thể, khi sử dụng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối để phát hành ESOP, mức lợi nhuận được dùng không vượt quá giá trị ghi nhận trong báo cáo tài chính hợp nhất kiểm toán. Nếu lợi nhuận của công ty mẹ thấp hơn lợi nhuận hợp nhất, doanh nghiệp chỉ được phân phối sau khi điều chuyển lợi nhuận từ công ty con về. Các quy định này giúp doanh nghiệp tránh tình trạng dùng nguồn vốn chưa thật sự thuộc về công ty mẹ để thưởng cho nhân sự, đồng thời đảm bảo tuân thủ nguyên tắc bảo toàn vốn.
Về minh bạch thông tin, Nghị định 245/2025 yêu cầu doanh nghiệp phải công bố công khai hồ sơ phát hành ESOP, bao gồm mục đích phát hành, đối tượng, tiêu chí lựa chọn, số lượng cổ phiếu, thời gian thực hiện và ảnh hưởng đối với lợi ích cổ đông hiện hữu. Việc công bố thông tin phải được thực hiện đầy đủ trước khi phát hành và báo cáo kết quả ngay sau khi hoàn tất. Yêu cầu mở rộng này được đưa ra nhằm hạn chế tình trạng “lợi ích nhóm”, đặc biệt khi nhiều năm qua thị trường chứng khoán ghi nhận một số trường hợp phát hành ESOP với giá quá thấp, dẫn đến bán tháo ngay sau khi cổ phiếu về tài khoản, gây ảnh hưởng tiêu cực đến giá cổ phiếu.
Nghị định 245/2025 cũng cho phép doanh nghiệp chủ động áp dụng các biện pháp nội bộ nhằm ngăn ngừa rủi ro, như kéo dài thời gian hạn chế chuyển nhượng trên mức tối thiểu một năm, chia nhỏ đợt phát hành để tránh việc một nhóm người lao động nắm giữ lượng cổ phần quá lớn trong một thời điểm, hoặc siết chặt tiêu chí đánh giá thành tích để được tham gia chương trình. Đây là những biện pháp thực tiễn mà nhiều doanh nghiệp lớn đã áp dụng nhằm bảo đảm người lao động thực sự đồng hành dài hạn, thay vì chỉ coi ESOP là nguồn lợi nhuận tức thời.
Giám đốc Công ty Luật TNHH Hừng Đông nhận định: Nghị định 245/2025 không chỉ cập nhật kỹ thuật pháp lý mà còn tạo hành lang quản trị rõ ràng, minh bạch hơn cho hoạt động phát hành ESOP. Người lao động được hưởng lợi bởi họ có cơ chế để trở thành cổ đông thực sự của doanh nghiệp, còn doanh nghiệp có công cụ để khuyến khích nhân tài gắn bó với mục tiêu phát triển dài hạn. Đồng thời, cổ đông và nhà đầu tư trên thị trường được bảo vệ tốt hơn khi quy định mới đặt nặng tính công khai, hạn chế việc lạm dụng ESOP để pha loãng cổ phần hoặc chuyển lợi ích sang một số cá nhân. “Trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2025 hướng tới chuyên nghiệp hóa và nâng hạng, việc hoàn chỉnh khung pháp lý về ESOP là một bước quan trọng giúp củng cố niềm tin của cả nhà đầu tư và người lao động đối với hoạt động quản trị minh bạch của doanh nghiệp đại chúng” - Luật sư Toại khẳng định./.
