Mời nghe cuộc trao đổi giữa phóng viên VOV2 với ông Vũ Thanh Thắng, Chủ tịch Công ty cổ phần AIZ:

Trí tuệ nhân tạo phát triển nhanh trong những năm gần đây, là nền tảng công nghệ mang tính đột phá của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, AI tác động sâu rộng tới mọi lĩnh vực: từ sản xuất, kinh doanh, giáo dục, y tế, giao thông, đến quốc phòng và an ninh.

Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như trí tuệ nhân tạo; phát triển mạnh mẽ ứng dụng trí tuệ nhân tạo dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.

Ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, việc xây dựng và trình Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo để Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 10 là bước đi quan trọng và kịp thời. Đây là một trong những đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, tạo nền tảng pháp lý cho nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn.

Những định hướng quan trọng trong việc xây dựng hành lang pháp lý cho AI tại Việt Nam, khẳng định vị thế tiên phong của quốc gia trong lĩnh vực này. Theo đó, dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo được trình Quốc hội vào kỳ họp lần này đã đưa Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia có khung pháp lý toàn diện về AI. Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương nhấn mạnh, bên cạnh việc quản lý, luật cũng hướng đến mục tiêu tạo động lực phát triển, với các cơ chế chính sách ưu đãi đặc biệt cho nghiên cứu và phát triển AI.

Tuy nhiên, do lĩnh vực AI phát triển rất nhanh nên việc phải sửa đổi Luật trong một thời gian ngắn là có thể xảy ra, cho nên, Luật AI nên đóng vai trò là “luật gốc” – thiết lập các nguyên tắc chung, khung quản lý theo mức độ rủi ro, trách nhiệm các bên và các yêu cầu về an toàn, minh bạch. Tuy nhiên, AI được ứng dụng rất sâu vào các lĩnh vực đặc thù như y tế, giao thông, tài chính... nên các luật chuyên ngành cần có chương hoặc điều khoản riêng về AI, để điều chỉnh cụ thể cho từng lĩnh vực. Đây là cách tiếp cận đã được một số quốc gia áp dụng, nhằm bảo đảm vừa thống nhất, vừa linh hoạt, tránh tình trạng luật chồng chéo nhưng vẫn đủ cụ thể để xử lý các tình huống trong thực tiễn.

Một trong những điểm nổi bật là dự án luật là vấn đề quản lý rủi ro. Việc phân loại và quản lý hệ thống AI theo rủi ro thành 4 mức (thấp, trung bình, cao và không chấp nhận được). Tất cả nội dung về trách nhiệm của nhà phát triển, người sử dụng hay xử lý vi phạm, bồi thường đều căn cứ vào mức độ rủi ro này. Chính vì vậy, ông Vũ Thanh Thắng, Chủ tịch Công ty cổ phần AIZ cho rằng, để quản lý rủi ro AI hiệu quả, cần ba nhóm giải pháp:

1. Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá rủi ro rõ ràng, minh bạch

– Phải có hướng dẫn chi tiết theo từng lĩnh vực (ví dụ: AI trong tài chính, y tế, giáo dục...).

– Tiêu chí cần dựa trên mức độ ảnh hưởng đến quyền con người, sức khỏe, an ninh, kinh tế – xã hội.

2. Phát triển công cụ hỗ trợ doanh nghiệp tự đánh giá

– Có thể cung cấp mẫu biểu, công cụ đánh giá trực tuyến, giống như nhiều nước đang làm.

– Các doanh nghiệp nhỏ và vừa cần được hỗ trợ tư vấn, đào tạo để không lúng túng khi phân loại.

3. Thiết lập cơ chế kiểm tra – hậu kiểm linh hoạt

– Không bắt buộc tiền kiểm cho mọi hệ thống, nhưng cần có cơ chế giám sát và truy xuất rủi ro.

– Với AI rủi ro cao, nên khuyến khích đánh giá độc lập từ bên thứ ba để bảo đảm khách quan, giảm trách nhiệm pháp lý cho doanh nghiệp khi triển khai đúng quy trình.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế của VCCI Đậu Anh Tuấn đánh giá cao tinh thần cầu thị, khoa học và đổi mới trong Dự thảo Luật. Nhiều nội dung then chốt đã được tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế như: quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), đạo đức và quyền con người trong AI, hay các quy định về minh bạch, giải trình và gắn nhãn nội dung sinh ra bởi AI.

Một trong những quan điểm xây dựng Luật theo Tờ trình của Chính phủ là nhằm bảo đảm cân bằng giữa quản lý (giám sát, đánh giá sự phù hợp, dán nhãn, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm…) và thúc đẩy (các chính sách ưu đãi, hỗ trợ, Quỹ, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, đào tạo nhân lực…) hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam.

Theo ông Vũ Thanh Thắng, Chủ tịch Công ty Cổ phần AIZ, cân bằng không phải là chia đều mà là điều tiết thông minh giữa kiểm soát, quản lý rủi ro và khuyến khích để vừa bảo vệ xã hội, vừa nuôi dưỡng hệ sinh thái AI phát triển bền vững. Cụ thể, với những hệ thống AI rủi ro cao – ảnh hưởng đến sức khỏe, tài chính, quyền riêng tư… thì cần giám sát chặt, đánh giá an toàn kỹ, hậu kiểm nghiêm túc. Nhưng với AI rủi ro thấp, nên đơn giản hóa thủ tục, cho phép triển khai nhanh để không cản trở đổi mới. Song song đó, Nhà nước cần thúc đẩy bằng hành động cụ thể: hỗ trợ sandbox, miễn chi phí tuân thủ cho startup, đầu tư hạ tầng AI, chia sẻ dữ liệu công, đào tạo nhân lực.

Trí tuệ nhân tạo đang trở thành công nghệ nền tảng định hình mọi mặt của đời sống. Chính vì vậy, việc xây dựng khung pháp lý cho Trí tuệ nhân tạo không chỉ là yêu cầu cấp thiết để quản lý một lĩnh vực công nghệ mới, mà còn là cơ hội để Việt Nam thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón đầu xu thế toàn cầu, tạo điều kiện phát triển nền kinh tế số, kinh tế tri thức, nâng cao năng suất lao động và hiệu quả quản trị, góp phần giảm bất bình đẳng vùng miền, đưa công nghệ đến nông thôn, giáo dục, y tế và dịch vụ công./.