Sáng nay (5/11), vấn đề thủy điện và thủy điện nhỏ tiếp tục được các đại biểu Quốc hội thảo luận, nêu ý kiến trong phiên thảo luận về kinh tế - xã hội, ngân sách Nhà nước, đầu tư công, tài chính quốc gia, cơ cấu lại nền kinh tế, chương trình mục tiêu quốc gia…
Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết từ năm 2016, Bộ Công Thương phối hợp với các Bộ, ngành và địa phương không bổ sung bất kỳ dự án thủy điện nào, dù lớn hay nhỏ mà có sử dụng đất rừng tự nhiên. Sáng nay, ông tiếp tục khẳng định tất cả đều được làm đúng theo quy trình, quy định của pháp luật: “Chúng ta có quy trình về pháp lý quan trọng, rất bài bản trong các dự án đầu tư, đảm bảo hiệu quả của các dự án. Cụ thể là căn cứ theo Luật đầu tư với các báo cáo về kinh tế kỹ thuật cũng như báo cáo tác động môi trường. Đây là nhân tố cơ bản để các cấp có thẩm quyền quyết định đầu tư, đánh giá xem dự án có hiệu quả hay không và mức độ tác động tiêu cực có gì”.
Theo vị Bộ trưởng, việc bổ sung quy hoạch cho các dự án thủy điện xuất phát từ địa phương. Việc này cũng được thực hiện đúng quy trình, quy định: “Khi bổ sung vào quy hoạch thì chúng tôi phải làm thủ tục xin ý kiến của tất cả các bộ ngành liên quan, từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Xây dựng, Bộ Công an và nhiều cơ quan khác để đảm bảo phù hợp với quy hoạch sử dụng đất cũng như mục tiêu ưu tiên trong quy hoạch”. Thậm chí, các dự án về thủy điện còn phải đáp ứng các yêu cầu theo luật định về phòng ngừa rủi ro mới được phê duyệt và triển khai. “Các dự án về thủy điện còn phải thỏa mãn các giải pháp và biện pháp để giảm bớt hạn chế tiêu cực và khai thác tốt những ưu thế cũng như lợi ích từ các dự án này”, ông cho biết.
“Lỗi tại ông trời”
Trước những lời khẳng định chắc nịch của Bộ trưởng Bộ Công Thương, đại biểu Nguyễn Thanh Hồng (đoàn Bình Dương) cho rằng nếu đúng như vị bộ trưởng nói thì “lỗi” là tại ông trời. “Tôi thấy mọi thứ chúng ta đều đúng, chỉ có trời là sai, là mưa nhiều quá”, đại biểu Hồng nói. Theo đại biểu tỉnh Bình Dương, người đứng đầu ngành Công-Thương đổ lỗi cho chính quyền địa phương, do quy hoạch, do khâu tổ chức thực hiện cũng chưa ổn. Bởi nếu thủy điện được xây dựng theo đúng quy trình, quy định thì không thể “cứ ở nơi đâu có nhiều thủy điện thì ở đó gắn liền với lũ ống, lũ quét, sạt lở đất rồi ngập lụt”
Ông Nguyễn Thanh Hồng cho rằng, câu trả lời khách quan nhất về nguyên nhân gây ra thảm họa lũ ống, lũ quét và sạt lở đất phải do Chính phủ và các nhà khoa học đưa ra. Tuy nhiên qua thực tế, ông thấy khó hiểu khi mỗi lần điều chỉnh dự án thủy điện thì diện tích rừng đầu nguồn bị mất đi lại tăng. “Trên sông Hiếu, hơn 200km có tới 8 dự án Thủy điện nhỏ và vừa. Thủy điện ở đây có phải do chúng ta có hợp phần mà phải điều chỉnh lại diện tích rừng hay không”, ông Hồng yêu cầu được giải thích.
Có lợi ích nhóm?
Đại biểu Lê Thanh Vân (đoàn Cà Mau) cho rằng, khi nhìn nhận về thủy điện cần đánh giá nhiều chiều, khách quan. Không chỉ là nguồn năng lượng sạch, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng, phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, thủy điện còn là yếu tố giúp con người giảm nhẹ thiên tai. “Khi xây dựng Thủy điện sông Đà (Thủy điện Hòa Bình), mục tiêu là trị thủy. Con sông Đà hùng vĩ và hung dữ. Bao nhiêu đời ông cha ta không trị được. Pháp cũng bó tay. Chúng ta phải nhờ chuyên gia Liên Xô sang hỗ trợ. Lúc đầu là trị thủy, sau đó mới đến mục tiêu phát điện. Chính vì sử dụng trong điều tiết lũ thì Hà Nội mới tránh được những trận lũ lịch sử. Ai cũng biết năm 1971, Trung ương phải cho phá đê ở huyện Chương Mỹ để cứu Hà Nội. Nhưng từ ngày có Thủy điện sông Đà đến nay, nước được điều tiết, lũ lụt ở Đồng bằng sông Hồng cơ bản được khắc phục”, ông Vân nêu dẫn chứng.
Trên cơ sở đó, đại biểu Vân cho rằng một số cá nhân đã cố ý làm trái quy định, khiến thủy điện trở thành “tội đồ” của các trận lũ ống, lũ quét và sạt lở đất. “Nói đến thủy điện, tôi nghĩ các nhà chuyên môn đều nghĩ đến thủy công, thủy lực, tổ chức dòng chảy, phân nước để tránh thiệt hại cho dân nhưng tiếc rằng một số chủ nhà máy thủy điện đã lạm dụng quy trình để trục lợi thông qua phá rừng, lấy nguồn gỗ quý của rừng tự nhiên”, ông Vân khẳng định.
Ông Vân còn nghi vấn có yếu tố lợi ích nhóm trong việc xây dựng thủy điện : “Tôi nghĩ đánh giá thì xem xét khách quan, nhiều chiều và thấy được rằng con người chính là chủ thể vi phạm pháp luật, do lợi ích nhóm gây ra, chúng ta xử là xử động cơ mục đích của họ, chọn địa điểm và lợi dụng quy trình thủ tục để trục lợi. Cái đấy đáng lên án, không vì lũ lụt mà đổ hết cho thủy điện”.
Tháo ngòi “bom nổ chậm”… phải “nắm đằng chuôi”
Đại biểu Dương Trung Quốc (đoàn Đồng Nai) ví thủy điện nhỏ như những quả bom nổ chậm, có thể gây thảm họa bất cứ lúc nào, đặc biệt là khi đã “hết khấu hao” và yêu cầu Bộ Công Thương có giải pháp xử lý ngay từ bây giờ.
Đề cập quan điểm của ông Dương Trung Quốc khi cho rằng, thủy điện nhỏ như những quả bom nổ chậm, đại biểu Đỗ Ngọc Thịnh (đoàn Khánh Hòa) đặt câu hỏi: "Vấn đề đặt ra là có đúng như vậy không? Nếu đúng là quả bom nổ chậm thì phải tháo ngòi nổ đó. Tôi nghĩ cũng không đến mức quả bom nổ chậm, nếu đúng quả bom nổ chậm thì nguy hiểm quá”.
Hóa giải nỗi lo của các đại biểu, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết, Luật Xây dựng và Luật Điện lực đều đã có quy định và hướng xử lý khi các công trình thủy điện hết vòng đời. “Thủy điện hết vòng đời của dự án thì phải thực hiện theo luật định. Có thể tháo dỡ hoặc phải có hướng dẫn sử dụng”. Tuy nhiên, đại biểu Dương Trung Quốc không hài lòng với hướng xử lý vấn đề của người đứng đầu ngành công thương. “Bộ trưởng Tuấn Anh nói là đến lúc nào xong thì phải xử lý, tôi nói ngay, câu chuyện tối thiểu là dự án lấy đất của dân, di dân còn chưa đền bù cho họ, đừng nói chuyện 30 đến 40 năm sau khi dự án hết vòng đời. Lúc đó ai là người giải quyết? Ai bỏ tiền ra? Việc này phải nhìn trước để có chế tài, phải có cách để nắm đằng chuôi, chứ doanh nghiệp họ khai thác xong họ có thể thoái thác, họ bỏ đi ai, làm gì được người ta?” - ông Quốc lo lắng.
Đại biểu Dương Trung Quốc cũng không loại trừ có lợi ích nhóm trong câu chuyện này và yêu cầu trao đổi thẳng thắn, khách quan, không để cho những cá nhân xấu gây ra “di họa” cho thế hệ sau.
Đề cập vấn đề này, nhiều đại biểu còn đề nghị tổng rà soát, đánh giá lại hiệu quả, độ an toàn của toàn bộ thủy điện hiện có trong cả nước, kiên quyết loại bỏ những công trình không hiệu quả.
