Theo cơ sở dữ liệu của Elsevier, năm 2013, số lượng công bố khoa học của Việt Nam trên Scopus khoảng 3.800 bài, năm 2022 gần 18.500 bài, tăng khoảng 5 lần. Kết quả này đã đưa xếp hạng của Việt Nam đứng thứ 5 trong khu vực ASEAN, đứng thứ 12 Châu Á và thứ 45 trên thế giới về số lượng công bố quốc tế trên Scopus.
Các chuyên gia đến từ Dự án “Hợp tác Đổi mới Giáo dục Đại học" do USAID tài trợ đã tổ chức hội thảo trực tuyến và trực tiếp để chia sẻ kinh nghiệm và bài học về Hệ thống tuân thủ nghiên cứu ở Mỹ và thảo luận chuyên sâu về cách cải thiện và phát triển Hệ thống tuân thủ nghiên cứu hiện có của ba Đại học tại Việt Nam.
Đã có khung pháp lý
Về khung pháp lý, Điều 20 của Nghị định 109 của Chính phủ quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học nêu rõ: Các đại học ban hành bộ quy tắc về liêm chính học thuật trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đồng thời ban hành các quy định nội bộ, công cụ để kiểm soát, biện pháp xử lý vi phạm để ngăn chặn hành vi vi phạm liêm chính học thuật.
Tuy nhiên, số lượng các cơ sở giáo dục đại học ban hành bộ quy tắc còn rất ít.
Hiện nay, những vấn đề về đạo đức nghiên cứu và các quy định về liêm chính khoa học đã và đang được triển khai tại Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh và Đại học Đà Nẵng (3 Đại học) trong khuôn khổ “Dự án Hợp tác Đổi mới Giáo dục Đại học do USAID tài trợ” được thực hiện bởi Đại học Indiana (Mỹ).
Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh và Đại học Đà Nẵng với sự hỗ trợ từ Dự án đều cùng cam kết hướng đến cải thiện hệ thống quản lý nghiên cứu thông qua việc thành lập các hội đồng đạo đức nghiên cứu hoặc kiện toàn hội đồng đạo đức đang có. Đồng thời, 3 Đại học đã dự thảo để tiến tới ban hành các quy định về liêm chính với sự hỗ trợ của chuyên gia dự án.
TS. John Baumann, Phó Chủ tịch phụ trách Tuân thủ Nghiên cứu, Đại học Indiana cho biết: “Là chuyên gia của Dự án, tôi đã cùng các đại học Việt Nam có nhiều buổi thảo luận để phát triển các chính sách, quy trình triển khai các quy định về liêm chính trong nghiên cứu vào thực tế. Đồng thời, chúng tôi chia sẻ các chính sách và quy trình liêm chính trong nghiên cứu ở Mỹ và các quốc gia khác. Từ đó, điều chỉnh trong bối cảnh Việt Nam trên cơ sở tôn trọng văn hóa, tổ chức, nguồn lực và phù hợp với các thông lệ quốc tế”.
Hiện thực hóa và sự lan tỏa
Các trường đại học tham gia vào cải thiện tuân thủ nghiên cứu đã xây dựng, sửa đổi 4 dự thảo về chính sách và quy định nội bộ bao gồm: Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh hoàn thiện 2 dự thảo quy định về liêm chính khoa học và Đạo đức Nghiên cứu; Đại học Đà Nẵng hoàn thiện dự thảo Quy chế liêm chính khoa học; Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) hoàn thiện và ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của Hội đồng Đạo đức Nghiên cứu.
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã khẳng định việc hợp tác với Dự án Hợp tác Đổi mới Giáo dục Đại học cũng như thành lập Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu sẽ phát triển những thế mạnh vốn có của nhà trường, lan tỏa các giá trị nghiên cứu khoa học của nhà trường đến trường quốc tế.
Mong muốn của các nhà khoa học, cán bộ quản lý các đại học Việt Nam là cần có khung quy định bao trùm về nghiên cứu học thuật dưới góc độ Nhà nước, từ đó, các trường xây dựng bộ quy tắc ứng xử riêng.
Theo PGS.TS. Nguyễn Thành Đạt, Phó Trưởng Ban Khoa học Công nghệ và Hợp tác Quốc tế, ĐH Đà Nẵng: rất khó để đưa ra một quy định mang tính chất tuyệt đối. Tuy nhiên, việc lấy ý kiến từ các cán bộ, giảng viên ở nhiều đơn vị là cần thiết để đưa ra quy định vừa phù hợp với điều kiện của nhà trường, của Việt Nam, vừa đáp ứng thông lệ quốc tế.
Ở góc độ chuyên gia tham vấn, TS. John Baumann khuyến nghị, để duy trì và nâng cao việc tuân thủ nghiên cứu và liêm chính khoa học phải có sự đầu tư thời gian và nguồn lực cần thiết.
“Việc phát triển các chương trình tuân thủ nghiên cứu và liêm chính khoa học là một con đường phức tạp, đòi hỏi đúng người, thời gian, khả năng tiếp cận chuyên môn phù hợp cả bên trong và bên ngoài cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là sự cam kết của lãnh đạo đơn vị”, TS. John Baumann nói.
