Nghe talk tại đây:
Vì sao nhiều trường "khước từ" tổ hợp C00?
Ngày 6/6, Bộ GD-ĐT có công văn yêu cầu tất cả các trường đại học rà soát phương thức, tổ hợp xét tuyển, đảm bảo công bằng, không ảnh hưởng đến quyền lợi của thí sinh. Nếu thay đổi phương thức, tổ hợp xét tuyển cần phải giải trình.
Động thái này được đưa ra sau khi dư luận xã hội phản ứng trước việc Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội thông báo bỏ xét tổ hợp C00 (Văn, Sử, Địa) với 17 ngành như: Báo chí, Xã hội học, Tâm lý học…
Trước đó một loạt trường ĐH khác cũng dừng xét tuyển tổ hợp này như Trường Đại học Luật (Đại học Quốc gia Hà Nội), Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Trường ĐH Thủ đô Hà Nội, Trường ĐH Kiểm sát Hà Nội…
Theo TS. Lê Đông Phương, nguyên giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giáo dục đại học (Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam), những năm gần đây, điểm chuẩn xét tuyển vào các ngành sử dụng tổ hợp C00 cao ngỡ ngàng. Nhưng vì các trường ĐH được phân bổ chỉ tiêu theo từng tổ hợp xét tuyển nên dù C00 có điểm chuẩn cao vẫn không ảnh hưởng đến thí sinh sử dụng tổ hợp khác.
Tuy nhiên quy chế tuyển sinh năm nay không phân định chỉ tiêu theo từng tổ hợp nên C00 và các tổ hợp khác bị đánh đồng về mặt điểm chuẩn. Điều này khiến nhiều trường ĐH lo ngại các chương trình đào tạo tràn ngập thí sinh tổ hợp này. Trong khi đó, còn nhiều băn khoăn về việc điểm số Văn, Sử, Địa không phản ánh được khả năng tư duy của thí sinh.
Khi cân đối các điều kiện, nhiều trường ĐH thông báo bỏ tổ hợp C00 trong thời điểm trong vòng 30 ngày trước kỳ thi. Xét về quyền tự chủ trong khuôn khổ quy định của luật, các trường ĐH không sai nhưng quyết định này lại ảnh hưởng đến nhiều thí sinh đã chọn tổ hợp C00.
Nếu như ở chương trình 2006 học sinh học tất cả các môn thì với chương trình giáo dục phổ thông 2018, các em phải chọn môn học từ 3 năm trước và không phải môn nào cũng được học. Vì vậy, một thay đổi tại thời điểm này sẽ khiến thí sinh trở tay không kịp.
Sau khi Bộ GD-ĐT “tuýt còi”, Trường ĐH Khoa học Xã hội Nhân văn đã xét tuyển trở lại tổ hợp C00 để đảm bảo quyền lợi cho thí sinh năm 2025. Tuy nhiên, TS Lê Đông Phương dự báo việc xét tuyển và công bố điểm chuẩn năm nay sẽ còn tiếp tục phức tạp.
Xét tuyển tổ hợp truyền thống đã lỗi thời?
Theo dõi xu hướng tuyển sinh tại các trường đại học hàng đầu Việt Nam hiện nay, PGS.TS Phạm Mạnh Hà, giảng viên cao cấp Trường ĐH Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cảm thấy “ngậm ngùi” khi khối C truyền thống– vốn là nền tảng cho các ngành như báo chí, tâm lý học, xã hội học – đang dần bị thay thế hoặc xếp sau khối D (Toán, Văn, Ngoại ngữ). Dù được lý giải bằng những yêu cầu của "toàn cầu hóa" hay "kỹ năng phân tích", xu hướng này đang âm thầm xói mòn sự đa dạng trong tư duy và đáng lo ngại hơn, có nguy cơ gia tăng bất bình đẳng cơ hội cho nhiều học sinh.
Không phủ nhận việc trang bị ngoại ngữ (thường là tiếng Anh) và kỹ năng phân tích định lượng (thông qua môn Toán) là cần thiết song ông Hà băn khoăn, việc tuyệt đối hóa vai trò của khối D và xem nhẹ, thậm chí loại bỏ khối C có thể bỏ qua chiều sâu và những giá trị độc đáo mà các môn Văn, Sử, Địa mang lại – đó là sự am hiểu tường tận về văn hóa, lịch sử, những biến động xã hội của đất nước, là nền tảng cốt lõi để hình thành nên những nhà khoa học xã hội có bản sắc và chiều sâu.
Ngoài ra, việc "đóng sập" dần cánh cửa khối C không chỉ tước đi cơ hội của những học sinh có tố chất và đam mê đặc biệt với các môn khoa học xã hội thuần túy, mà còn là một đòn giáng mạnh vào nỗ lực thu hẹp bất bình đẳng.
“Ở những vùng miền còn khó khăn, nơi điều kiện và chi phí để tiếp cận việc học ngoại ngữ chất lượng cao vẫn là một rào cản khổng lồ, liệu các em có còn cơ hội để cạnh tranh công bằng vào những ngành học mà lẽ ra các em có thế mạnh? Phải chăng chúng ta đang vô hình trung tạo ra một "cuộc đua" mà ở đó, lợi thế lại nghiêng về những học sinh có điều kiện kinh tế tốt hơn, thay vì thực sự tìm kiếm những tài năng đa dạng cho đất nước?”, PGS.TS Phạm Mạnh Hà nêu quan điểm.
Theo PGS.TS Phạm Mạn Hà, hệ thống xét tuyển đại học tại Việt Nam từ lâu đã dựa trên các khối thi truyền thống như khối A (Toán, Lý, Hóa), khối B (Toán, Hóa, Sinh), hay khối C (Văn, Sử, Địa). Tuy nhiên, cách tiếp cận này đang bộc lộ nhiều hạn chế trong bối cảnh giáo dục hiện đại.
Việc xét tuyển dựa trên các khối thi truyền thống thường không phản ánh đầy đủ năng lực của học sinh đối với ngành học cụ thể. Ví dụ, một sinh viên muốn theo học ngành báo chí không nhất thiết phải giỏi Toán (khối D), mà cần có kỹ năng viết lách, tư duy phản biện và khả năng giao tiếp quốc tế. Tuy nhiên, cách xét tuyển hiện tại có thể loại bỏ những học sinh có tiềm năng vì họ không học tốt các môn trong tổ hợp quy định. Ngược lại, một số học sinh đạt điểm cao trong các môn truyền thống lại không phù hợp với yêu cầu thực tế của ngành học, dẫn đến tình trạng bỏ học hoặc không đáp ứng được chuẩn đầu ra.
Đã đến lúc cần mô hình tuyển sinh mới?
Theo PGS.TS Phạm Mạnh Hà để đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, cần thay đổi tư duy xét tuyển, tập trung vào mục tiêu đào tạo và chuẩn đầu ra của từng ngành học, thay vì phụ thuộc vào các tổ hợp môn học phổ thông truyền thống.
Theo đó, các trường đại học cần xây dựng tiêu chí xét tuyển dựa trên mục tiêu đào tạo của từng chương trình. Ví dụ, ngành tâm lý học có thể yêu cầu học sinh thể hiện khả năng phân tích dữ liệu (thông qua bài kiểm tra thống kê) và kỹ năng thấu cảm (qua bài luận hoặc phỏng vấn).
Ngành kỹ thuật công nghệ thông tin có thể kiểm tra tư duy logic và kỹ năng lập trình thay vì chỉ dựa vào điểm thi Toán, Lý, Hóa. Cách tiếp cận này không chỉ giúp lựa chọn đúng đối tượng học sinh có năng lực phù hợp mà còn khuyến khích sự đa dạng trong tư duy và kỹ năng, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của thị trường lao động.
Để thực hiện, các trường đại học cần phối hợp với cơ quan quản lý giáo dục để thiết kế các bài kiểm tra năng lực chuyên biệt, kết hợp với kỳ thi tốt nghiệp THPT. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức của học sinh và phụ huynh về tầm quan trọng của việc lựa chọn ngành học dựa trên sở trường và mục tiêu nghề nghiệp, thay vì chạy theo các khối thi truyền thống.
PGS.TS Phạm Mạnh Hà cũng đưa ra gợi ý về một mô hình tuyển sinh mới dựa trên điều kiện cần và đủ.
Điều kiện cần là nền tảng văn hóa tối thiểu. Đây là ngưỡng đầu vào cơ bản mà mọi sinh viên tương lai cần có, bất kể họ theo đuổi ngành học nào. "Điều kiện Cần" sẽ dựa trên kết quả của Kỳ thi Tốt nghiệp THPT – thước đo chung và khả thi nhất hiện nay. Theo đó, thí sinh cần đạt một mức điểm sàn nhất định (ví dụ: 6.0/10) ở các môn học mang tính nền tảng như Toán, Ngữ văn, Lịch sử và Ngoại ngữ.
Điều kiện Đủ là năng lực chuyên ngành và tố chất liên ngành. Theo ông Hà, sau khi đã vượt qua ngưỡng "Cần", thí sinh sẽ được xét tuyển dựa trên năng lực phù hợp với ngành học. Phần này bao gồm hai yếu tố:
(1) Kiến thức chuyên môn: Xét tuyển dựa trên tổ hợp các môn cốt lõi của ngành (ví dụ: Toán-Lý-Hóa với ngành kỹ thuật; Văn-Sử-Địa với ngành báo chí).
(2) Yêu cầu liên ngành (điều kiện ràng buộc): Thay vì yêu cầu điểm cạnh tranh, mô hình này chỉ cần một ngưỡng sàn. Ví dụ, sinh viên thi vào ngành Cơ khí chế tạo máy bằng tổ hợp A00, nhưng phải có điểm môn Ngữ văn hoặc Lịch sử đạt từ 6.0 trở lên. Vì một kỹ sư cần biết trình bày ý tưởng, viết báo cáo và hiểu bối cảnh xã hội của sản phẩm mình tạo ra.
Sinh viên thi vào ngành Tâm lý học bằng tổ hợp C00, nhưng phải có điểm môn Toán và Tiếng Anh đạt từ 6.0 trở lên. Vì một nhà tâm lý học cần tư duy phân tích dữ liệu định lượng và khả năng đọc hiểu các tài liệu nghiên cứu quốc tế.
PGS.TS Phạm Mạnh Hà lý giải, triết lý cốt lõi của mô hình này là sự phân biệt rạch ròi giữa "năng lực nền tảng" và "sự xuất sắc chuyên sâu".
“Yêu cầu một sinh viên xã hội phải có điểm sàn môn Toán không phải để biến họ thành nhà toán học, mà để đảm bảo họ có tư duy logic cơ bản. Tương tự, một kỹ sư cần năng lực diễn đạt ở mức "đạt yêu cầu", không nhất thiết phải là một nhà văn”, ông Hà nói.
Mô hình này giúp "hiệu chỉnh" lại đúng tầm quan trọng của từng môn học đối với từng ngành nghề cụ thể, tránh việc dùng một tiêu chuẩn chung để áp đặt lên tất cả. Nó cũng phản ánh đúng thực tế của việc học tập suốt đời: những kỹ năng chuyên sâu hơn có thể được bồi đắp trong quá trình học đại học và đi làm, tùy theo yêu cầu thực tế.
Mô hình này giúp các trường đại học lựa chọn được những sinh viên thực sự phù hợp, có cả tố chất chuyên ngành lẫn các kỹ năng bổ trợ cần thiết, giảm thiểu tình trạng sinh viên bỏ học giữa chừng vì chọn sai ngành. Đồng thời, tạo ra một cơ hội công bằng hơn cho học sinh từ mọi vùng miền và có các thế mạnh khác nhau.
Trong khi đó, TS. Lê Đông Phương cho rằng, Bộ GD-ĐT và các cơ sở giáo dục đại học cần ngồi lại, phân tích kỹ phổ điểm của tất cả các môn thị, thậm chí phải chuẩn hóa điểm thi để tìm “lưới lọc” chọn thí sinh xứng đáng.
Mặt khác, cần có sự đổi mới trong cách giảng dạy, ra đề với những môn thi vốn bị “dán nhãn” học thuộc lòng như văn – sử, làm sao không chỉ kiểm tra được kiến thức mà còn đánh giá được khả năng hiểu kiến thức, kỹ năng phân tích dữ liệu, dữ kiện của các em. TS Lê Đông Phương khẳng định, đây là điều cần thiết nhưng quá trình thay đổi cần thêm thời gian./.
