Môi trường đặc biệt là nguồn nước, đất và không khí đang ngày càng chịu nhiều sức ép từ quá trình phát triển công nghiệp và đô thị hoá. Trong nhiều năm qua, không ít địa phương trên cả nước đã phải đối mặt với những sự cố ô nhiễm chất thải nghiêm trọng từ việc nước sông đổi màu, cá chết hàng loạt cho đến không khí nồng nặc mùi hoá chất, chất thải nguy hại bị chôn lấp trái phép, hay bãi rác sinh hoạt quá tải gây ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân.
Nhiều sự cố môi trường nghiêm trọng đã để lại hậu quả lâu dài như sự cố vỡ cống hồ thải của công ty cổ phần Đồng Tả Phời năm 2020. Để khắc phục sự cố, công ty cổ phần Đồng Tả Phời đã phải chi trả hơn 5,6 tỷ đồng bồi thường cho 104 hộ dân và bố trí tái định cư cho 11 họ bị ảnh hưởng nặng nề. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy một sự cố chất thải có thể phá vỡ sinh kế của cả cộng đồng, phòng ngừa luôn rẻ hơn khắc phục.
Điều đáng chú ý là các sự cố chất thải có xu hướng ngày càng tăng, song công tác phòng ngừa, phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường do chất thải tại các cơ sở sản xuất còn lúng túng và chưa hiệu quả. Nếu không có hệ thống giám sát, không có cộng đồng lên tiếng thì sự cố sẽ không bao giờ bị phát hiện. Khắc phục hậu quả sự cố chất thải không hề đơn giản, cần phải có nguồn lực tài chính, thời gian và công nghệ xử lý nên cần sự chủ động của doanh nghiệp. Bà Hà Thị Nguyệt Quế, công ty TNHH Hóa chất và môi trường Vũ Hoàng cho biết, toàn bộ cán bộ công nhân viên nhà máy đều được tập huấn và họ chính là lực lượng ứng phó sự cố ở bất kỳ công đoạn nào của đơn vị. “Công ty chúng tôi trang bị tất cả cơ sở vật chất cần thiết đi theo xe giao hàng để đảm bảo bất cứ lúc nào xảy ra sự cố trong giai đoạn nào từ trên đường vận chuyển, hay tại địa điểm ở nơi khách hàng, chúng tôi đều có biện pháp và giải pháp xử lý và có người để thực hiện nó”, bà Nguyệt Quế chia sẻ.
Những chuẩn bị của doanh nghiệp cho thấy sự chủ động và phù hợp với các quy định của cơ quan nhà nước. Theo Kế hoạch Quốc gia ứng phó sự cố chất thải giai đoạn 2023-2030, Việt Nam áp dụng phương châm “4 tại chỗ - 3 sẵn sàng”. Bốn tại chỗ gồm chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện vật tư tại chỗ và hậu cần tại chỗ. Ba sẵn sàng gồm phòng ngừa chủ động, ứng ứng phó kịp thời và khắc phục khẩn trương. Là tỉnh công nghiệp phát triển, Bắc Ninh có hơn 7.000 doanh nghiệp trong nước và nước ngoài đang sản xuất kinh doanh nên tiềm ẩn nhiều nguy cơ xảy ra sự cố. Chính vì thế, công tác ứng phó sự cố trên địa bàn luôn được UBND tỉnh và các ban, ngành quan tâm.
Biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, chất lượng môi trường một số nơi suy giảm mạnh, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống và sinh kế của người dân, an ninh sinh thái bị đe dọa. Ðây là những yếu tố đã và đang cản trở việc thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam. Với mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội đi đôi với bảo vệ môi trường nhằm hướng tới phát triển bền vững, Việt Nam luôn đặt vấn đề môi trường ở vị trí trọng tâm trong các chương trình nghị sự và kế hoạch phát triển của đất nước với mục tiêu là bảo vệ sức khỏe người dân, bảo đảm chất lượng môi trường sống, bảo vệ đa dạng sinh học và hệ sinh thái. Đây cũng là điều mà ông Phạm Văn Sơn, Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam khẳng định: “ Xác định việc đưa ra chiến lược ứng phó như thế nào, huy động ngay lực lượng ứng phó đầu tiên đi cùng ngay với nhóm khảo sát thị trường xác định mức độ, nguy cơ, tình huống xấu nhất có thể xảy ra, căn cứ vào những trang thiết bị hiện có để có thể huy động để đưa ra được cách ứng phó như thế nào cho hợp lý”.
Mỗi sự cố chất thải xảy ra là một lời nhắc nhở rằng, chúng ta vẫn còn nhiều việc phải làm để bảo vệ môi trường. Không thể phát triển kinh tế bằng cách đánh đổi môi trường. Không thể hy sinh sức khoẻ cộng đồng để đổi lấy lợi nhuận. Nếu các bài học không được thực hiện nghiêm túc, các sự cố sẽ tiếp tục lặp lại. Và cái giá phải trả sẽ ngày càng lớn hơn./.
