Năm 2023, ngành giáo dục có nhiều nỗ lực trong công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện, trong đó tiếp tục đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông; xác định phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025; tích cực, chủ động chuyển đổi số; chú trọng phát triển và chăm lo đội ngũ nhà giáo...
Tuy nhiên, giáo dục và đào tạo cũng đối mặt không ít khó khăn, thách thức cần sự nỗ lực đổi mới sáng tạo của mỗi cán bộ quản lý, giảng viên, giáo viên, học sinh.
Nhìn lại những điểm nhấn Giáo dục-Đào tạo trong năm qua cũng như những nhiệm vụ quan trọng trong năm 2024, trước thềm Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn dành cho phóng viên báo chí cuộc trả lời phỏng vấn.
Đổi mới tạo khí thế mới, tinh thần mới cho giáo dục
Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, nhìn lại năm 2023, ngành Giáo dục và Đào tạo thực hiện những nhiệm vụ quan trọng gì để tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Năm 2023 - năm trọng tâm trong quá trình đổi mới, đặc biệt là đổi mới giáo dục phổ thông (GDPT). Ngành giáo dục và đào tạo (GD-ĐT) tiếp tục thực hiện Chương trình GDPT năm 2018, trong đó vừa đánh giá việc triển khai Chương trình của lớp 3, 7, 10; vừa trực tiếp triển khai cho lớp 4, 8, 11 và chuẩn bị cho lớp 5, 9, 12.
Qua triển khai thực hiện, dấu ấn quan trọng nhất là trường học không ngừng được đổi mới, nhà giáo hào hứng với đổi mới, học sinh năng động tích cực hơn. Bên cạnh đó, việc biên soạn, thẩm định, phát hành sách giáo khoa theo Chương trình GDPT năm 2018 cũng đã được hoàn thành đúng thời gian, đảm bảo chất lượng.
So với nhiều năm trước, năm 2023 công tác kiểm tra đánh giá, đặc biệt Kỳ thi tốt nghiệp THPT đã được tổ chức với chất lượng tốt, đảm bảo công bằng, an toàn gắn với chuyển đổi số, đem lại thuận tiện cho thí sinh và người dân. Bộ GD-ĐT cũng vừa ban hành phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025. Đây là bước đổi mới trong kiểm tra đánh giá để phù hợp với Chương trình GDPT mới, được dư luận xã hội đồng thuận khá cao.
Về công tác xây dựng thể chế, năm qua, chúng tôi tập trung rà soát các văn bản quy định liên quan đến chế độ chính sách cho nhà giáo, tài chính giáo dục, tự chủ đại học… Trong đó, nhiều chính sách đã được ban hành mới hoặc điều chỉnh cho phù hợp hơn với thực tiễn và mở đường cho đổi GD-ĐT.
Nhìn một cách tổng thể, năm 2023 là một năm nhiều việc lớn, nhiều thách thức nhưng cũng là một năm toàn ngành GD-ĐT đã đồng lòng, dốc sức cho sự đổi mới một cách bản lĩnh, nhất quán để tiếp nối những gì đã làm được trong giai đoạn trước và ra sức phấn đấu cho chặng đường tiếp theo. Để đạt được những kết quả như thời gian qua là nhờ có sự ủng hộ rất cao của Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành cho đến từng người dân. Chúng tôi mong trong thời gian sắp tới, tiếp tục nhận được sự quan tâm, chia sẻ và hỗ trợ nhiều hơn từ toàn thể xã hội.
Phóng viên: Năm 2023 cũng là năm ghi dấu mốc quan trọng 10 năm đổi mới căn bản và toàn diện Giáo dục và Đào tạo theo tinh thần Nghị quyết 29-NQ/TW. Bộ trưởng có đánh giá gì về chặng đường đổi mới 10 năm qua?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Trước hết, có thể khẳng định, Nghị quyết 29/NQ-TW chính là chỗ dựa để thống nhất về quan điểm, tư duy, nhận thức đối với giáo dục và đào tạo.
Trong 10 năm qua, đã có sự đổi mới, chuyển biến quan trọng trong nhận thức của cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể từ Trung ương đến địa phương, của người dân và toàn xã hội về vị trí, vai trò của giáo dục và đào tạo đối với sự phát triển của đất nước. Từ nhận thức về vai trò của giáo dục và đào tạo, Đảng ta đã xác định, “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là đột phá chiến lược cho sự phát triển của đất nước, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho phát triển đất nước”, từ đó đưa đến những quyết sách khác, những phương châm, hành động khác.
Rất nhiều tinh thần quan trọng của Nghị quyết 29 đã được Luật hoá, trong đó, một số luật quan trọng của ngành Giáo dục như Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học, một số Luật khác có liên quan của các Bộ, ngành đã được xây dựng, ban hành...
Một điểm rất quan trọng trong suốt 10 năm triển khai Nghị quyết 29 là việc chuyển đổi nền giáo dục từ nặng về trang bị kiến thức chuyển sang một nền giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Bên cạnh đó là xây dựng một nền giáo dục mang tính mở, tạo dựng nền tảng xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời cho các công dân của Việt Nam đã được thực hiện một bước khá quan trọng.
Đặc biệt những đổi mới đầu tiên trong GDPT với việc xây dựng Chương trình GDPT 2018 và đưa vào triển khai trong thực tế, bước đầu tạo ra được những thay đổi rất quan trọng. Việc dạy, học, kiểm tra đánh giá thường xuyên, các kỳ thi quan trọng - đặc biệt là kỳ thi tốt nghiệp THPT đều có sự đổi mới theo hướng trang bị kiến thức có tính chất nền tảng, phổ thông, quan trọng trong 9 năm đầu, tăng cường sự phân luồng, hướng nghiệp ở bậc THPT.
Đi cùng với triển khai Chương trình GDPT 2018, một chủ trương rất quan trọng đã được triển khai là huy động các nguồn lực xã hội trong đổi mới sách giáo khoa, với chủ trương “một chương trình, nhiều sách giáo khoa” - việc này đã đem đến sự chủ động rất cao cho cơ cở giáo dục, cho giáo viên, cho học sinh.
Hiện nay, chặng đường triển khai Chương trình GDPT 2018 đã đi được những bước rất quan trọng, một vài năm nữa sẽ kết thúc chu trình. Qua đánh giá sơ bộ của Bộ GD-ĐT, qua kết quả giám sát của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội và các đánh giá khác cho thấy, bước đầu Chương trình GDPT 2018 đã mang lại dấu hiệu rất tích cực, sự chủ động của cả giáo viên, học sinh, tạo ra những khí thế mới, tinh thần mới cho giáo dục phổ thông. Trong các bảng xếp hạng quốc tế, xếp hạng của GDPT Việt Nam đã gia tăng đáng kể.
Giáo dục đại học cũng có những bước chuyển biến rất quan trọng với việc triển khai Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học, trong đó, vấn đề trung tâm là triển khai tự chủ đại học bước đầu đã đem lại khí thế mới, sinh lực mới, giải phóng sức sáng tạo của các trường đại học, tạo ra bước phát triển cho các trường đại học trong suốt thời gian qua.
Bên cạnh đó, một trong những mục tiêu Nghị quyết 29 đặt ra là tăng cường xã hội hoá trong giáo dục và đào tạo. 10 năm qua cũng là 10 năm tỷ lệ khối trường ngoài công lập từ bậc phổ thông đến đại học đã phát triển nhanh chóng, tạo thêm nhiều cơ hội học tập cho người học và giúp cho cơ cấu, tỷ lệ trong giáo dục được điều chỉnh. Đến thời điểm này, giáo dục ngoài công lập chiếm trên 20% trong toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân.
Phóng viên: Như vậy, sau 10 năm triển khai Nghị quyết 29-NQ/TW, sự nghiệp đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đạt nhiều kết quả quan trọng. Tuy nhiên, thưa Bộ trưởng, đâu là những tồn tại, hạn chế?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Nghị quyết 29-NQ/TW bao quát rất nhiều nội dung, công việc, đối tượng và yêu cầu rất cao, mục tiêu rất lớn, nhưng trong điều kiện còn hạn chế nhất định. Một số nội dung cốt lõi, trọng tâm của Nghị quyết đã được thực hiện được nhưng cũng còn những nội dung chưa triển khai được hoặc chậm mà trong thời gian tới phải tiếp tục.
Một trong những nội dung Nghị quyết 29 đặt ra là từ sau năm 2020 thực hiện giáo dục bắt buộc 9 năm đối với học sinh phổ thông, nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện được một cách đầy đủ. Một số nội dung khác của Nghị quyết 29, quá trình thể chế hoá chưa kịp thời, đầy đủ, thậm chí còn một số quy định chưa thực sự đồng bộ, dẫn đến hạn chế về chất lượng triển khai.
Trong Nghị quyết 29 nêu một nội dung rất quan trọng, đó là “lương của nhà giáo được bố trí ở mức cao nhất trong thang bảng lương của khối hành chính sự nghiệp” nhưng thực tế còn khó khăn nên chưa thực hiện được như mong muốn. Nghị quyết 29 cũng yêu cầu ngân sách cho giáo dục tối thiểu 20% tổng chi ngân sách nhà nước, nhưng thực tế chưa đảm bảo được.
Một trong những trọng tâm của Nghị quyết 29 là phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, đảm bảo đội ngũ vừa đủ về số lượng, chất lượng, cơ cấu. Thời gian qua, đội ngũ đã có bước phát triển rất quan trọng nhưng vì nhiều lý do, tình trạng nghỉ việc, chuyển việc đặt ra thách thức về việc đảm bảo số lượng giáo viên cho các môn học mới và cho các khu vực có yêu cầu cao về nhu cầu học tập. Bên cạnh đó, việc đảm bảo các nguồn lực cho đổi mới (số lượng trường, lớp, trang thiết bị dạy học...) còn có phần hạn chế.
Về công tác xã hội hóa, đối chiếu với các mục tiêu, nhiệm vụ đặt ra trong Nghị quyết 29, có thể thấy, việc huy động các nguồn lực xã hội, sự tham gia của người dân và tổ chức xã hội đối với giáo dục, phát triển hệ thống giáo dục ngoài công lập còn rất nhiều điểm nghẽn phải tích cực tháo gỡ.
Phóng viên: Như vậy, chúng ta vẫn còn rất nhiều việc phải làm ở phía trước, thưa Bộ trưởng?
Chúng ta vừa khẳng định ý nghĩa đúng đắn, tầm nhìn của Nghị quyết 29 nhưng cũng đồng thời phải phân tích trong bối cảnh mới, thách thức mới, Giáo dục dang đứng trước nhiều thách thức mà ở thời điểm ban hành Nghị quyết chưa có điều kiện phân tích và đề cập tới nhiều.
Trong đó, thách thức mới trong phát triển con người ở thời đại kinh tế thị trường đang phát triển mạnh, trong thời đại công nghệ số, không gian số, trí tuệ nhân tạo và các yếu tố mới xuất hiện, thực sự con người đang đứng trước thách thức mới để phát triển và có một cuộc sống hạnh phúc. Những yêu cầu về năng lực mới, kỹ năng mới, số lượng nghề nghiệp đổi mới nhanh, ranh giới rất mờ, liên ngành và tích hợp nhiều lên... Đây cũng là thách thức mới, chưa được đề cập nhiều ở thời điểm ban hành Nghị quyết 29.
Khi nền kinh tế phát triển, đất nước phồn vinh hơn, đời sống cao hơn nhưng đứng trước việc phân hoá giàu - nghèo gia tăng thì nguy cơ mất bình đẳng trong giáo dục có thể sẽ gia tăng. Đây cũng đang là một thách thức lớn.
Một thách thức khác đến từ những mô hình trường học mới, mô hình giáo dục mới, phương pháp giáo dục mới, không gian giáo dục mới trong thời đại số. Chúng ta phải ứng xử với hệ giá trị, cả giá trị thực và giá trị ảo. Chúng ta thường nói tới bệnh thành tích, nhưng sẽ còn những vấn đề lớn phía trước, vấn đề của giá trị ảo, đối mặt với những vấn đề phi truyền thống.
Chúng ta đứng trước thách thức lớn hơn trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, kể cả giáo dục phổ thông và giáo dục đại học. 10 năm về trước chúng ta chưa bàn gay gắt đến vấn đề học sinh phổ thông tìm kiếm cơ hội học tập ở nước ngoài, các trường phổ thông tốt ở nước ngoài cũng thu hút học sinh của chúng ta. Các trường đại học cũng phải cạnh tranh nguồn lực khoa học với các trường đại học trên quy mô toàn cầu. Chúng ta mải miết với câu chuyện tự chủ đại học, với câu chuyện đầu tư nhưng chúng ta còn phải ứng phó với thách thức trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu về giáo dục.
Giáo dục phải bản lĩnh, nhất quán để xã hội đặt niềm tin
Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, trong năm 2024, ngành GD-ĐT sẽ tập trung thực hiện những nhiệm vụ lớn, quan trọng gì?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Năm 2024, rất nhiều thách thức vẫn còn nguyên, nhưng chúng tôi xác định, nếu vượt qua được sẽ có những kết quả mới. Đối với việc tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 29/NQ-TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, khi việc tổng kết được hoàn thành, Bộ Chính trị ban hành kết luận mới, năm 2024 sẽ là năm triển khai những nội dung mới theo kết luận của Bộ Chính trị. Đây cũng là năm chúng tôi dự kiến tổ chức thực hiện Chiến lược phát triển GDĐT đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 khi được cấp có thẩm quyền ban hành.
Trong năm nay, ngành GD-ĐT tiếp tục xác định công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế là khâu quan trọng. Trong đó, Bộ GD-ĐT đang tập trung xây dựng để sớm trình Quốc hội dự thảo Luật Nhà giáo. Chúng tôi kỳ vọng, dự án luật này sẽ là cơ hội để đưa ra những chính sách mới phát triển đội ngũ nhà giáo.
Năm 2024, ngành GD-ĐT tiếp tục triển khai thực hiện Chương trình GDPT 2018 và để hoàn thành tốt nhiệm vụ này, phải triển khai các giải pháp để đảm bảo đủ số lượng giáo viên, đặc biệt là giáo viên dạy những môn học mới; tăng cường chính sách hỗ trợ giáo viên; tăng cường cơ sở vật chất, trường lớp cho các khu vực còn có nhu cầu cao. Đây cũng là năm ngành Giáo dục tập trung chuẩn bị cho Chương trình giáo dục mầm non mới, đồng thời tổ chức thực hiện quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn năm 2050 khi được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Để thực hiện tốt các nhiệm vụ trên, chúng tôi mong muốn toàn ngành sẽ cùng bước vào năm 2024 với tinh thần “Bản lĩnh - Thực tiễn - Chất lượng - Lan tỏa”. Việc đổi mới không bao giờ là dễ dàng và luôn tồn tại nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí trái chiều nhau, đòi hỏi ngành Giáo dục phải thể hiện được bản lĩnh, sự nhất quán để xã hội đặt niềm tin.
Tuy vậy, trong thời kỳ đổi mới, chuyển đổi, cũng phải lắng nghe thực tiễn, quan sát thực tiễn để có những điều chỉnh chính sách kịp thời, phù hợp. Bên cạnh đó, đối với các bậc học, dù khối lượng công việc nhiều, áp lực lớn nhưng luôn phải lấy yếu tố chất lượng làm thước đo. Và trong quá trình đổi mới, những yếu tố mới, tinh thần mới, giá trị mới phải được lan toả rộng rãi để xã hội chia sẻ, đồng thuận.
Phóng viên: Trước thềm năm mới Giáp Thìn 2024, Bộ trưởng gửi thông điệp gì tới các em học sinh-sinh viên, đội ngũ nhà giáo, cha mẹ học sinh và xã hội?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Đổi mới không bao giờ là việc dễ dàng, luôn đầy những khó khăn, thử thách. Trước thềm năm mới, mong các thầy, các cô tiếp tục nỗ lực cố gắng, vinh quang rất lớn nhưng khó khăn, thách thức còn rất nhiều. Ngành chúng ta lại tiếp tục nỗ lực phấn đấu đổi mới, sáng tạo, vượt qua khó khăn để hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước, nhân dân giao phó, trông cậy.
Trong năm mới, toàn ngành Giáo dục mong muốn được các bậc phụ huynh và toàn xã hội chia sẻ, thấu hiểu, hỗ trợ nhiều hơn nữa để cùng với ngành Giáo dục nâng cao chất lượng và tiếp tục công việc đổi mới.
Chúc toàn thể nhà giáo, các em học sinh, các quý vị phụ huynh năm mới dồi dào sức khoẻ, thêm niềm tin tưởng để cùng ngành Giáo dục chia sẻ, lan tỏa tinh thần đổi mới và những giá trị tích cực./.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!
