Ở một xã hội phát triển lành mạnh, giới trẻ có quyền thần tượng những tấm gương truyền cảm hứng, những cá nhân xuất sắc trong nghệ thuật, thể thao... dựa trên giá trị cốt lõi như trí tuệ, bản lĩnh, sự kiên trì, đạo đức và cống hiến. Thế nhưng, phía sau sự ngưỡng mộ ấy đã và đang manh nha một hiện tượng đáng lo ngại, đó là sự lệch chuẩn văn hóa thần tượng khi "đu trend" đã trở thành một hành vi vô thức và thiếu chọn lọc trong nhiều trường hợp và biến sự ngưỡng mộ thành hành vi mất kiểm soát.
TS. Nguyễn Tuấn Anh, Viện Nghiên cứu thanh niên cho rằng, việc giới trẻ ngày nay dễ chạy theo một nhân vật nào đó và coi họ là thần tượng của bản thân là điều diễn ra khá phổ biến. Đôi khi chỉ một hành vi, một cử chỉ, hình ảnh của một cá nhân nào đó trong xã hội cũng có thể bị đẩy thành xu hướng. Trong khi, để một người được coi là thần tượng thì người đó phải có ảnh hưởng rất lớn đến suy nghĩ, thái độ, hành vi của chúng ta trong cuộc sống, gần như người đó có khả năng chi phối, dẫn dắt cách chúng ta nhìn cuộc sống. Chúng ta theo dõi cuộc sống, sự nghiệp, đời tư của thần tượng trong một thời gian dài. Tuy nhiên, những hiện tượng mà chúng ta đang trao đổi đôi khi chỉ là một nhân vật xuất hiện một cách đột ngột và nhanh chóng thì việc coi họ là thần tượng để theo đuổi là một hiện tượng cần phải xem lại.
Tìm hiểu về các hiện tượng nổi tiếng trên mạng xã hội thời gian gần đây, có hai xu hướng: một xu hướng tự nhiên là cá nhân đó vô tình gây ấn tượng mạnh với công chúng, với người dùng mạng và được chú ý, tung hô. Một xu hướng khác là có ekip đứng sau để lên chiến lược đẩy hình ảnh của người đó lên thông qua các bài viết, đoạn video clip hoặc hình ảnh trên mạng xã hội. Không có xu hướng nào là sai. Tuy nhiên điều cần quan tâm là thái độ của người dùng mạng và cách họ tiếp nhận các hiện tượng mạng. Dường như người dùng mạng hiện nay dễ dãi quá, nhất là giới trẻ. Tấm lưới chọn lọc thông tin của một bộ phận không nhỏ giới trẻ có thể nói là không có khả năng phân loại thông tin. Nhiều người theo tâm lý đám đông lôi kéo, gây ảnh hưởng, hoặc vì tò mò mà tìm đọc thông tin cũng như tìm cách tiếp cận các đối tượng, nhân vật đang được quan tâm.
Hiện tượng thần tượng “quá lố" đến mức không còn tỉnh táo rõ ràng đã thể hiện sự say mê, tôn sùng mù quáng, thậm chí là mất kiểm soát có thể dẫn đến những hành động, suy nghĩ sai lệch. Khi sự không tỉnh táo chi phối thì đương nhiên những suy nghĩ, thái độ và hành vi của người đó rất khó để nói là đúng đắn. Thần tượng chỉ có thể hình thành khi chúng ta cảm thấy mến mộ, yêu thích đến tôn trọng, cảm phục những gì nhân vật đó đã làm hoặc cống hiến. Còn khi chúng ta quá dễ dãi coi một người là thần tượng trong khi mới chỉ nhìn thấy một dáng đi, một nụ cười hay một câu nói của họ thôi thì sẽ là quá sớm nếu gọi người đó là thần tượng. Việc tôn sùng một nhân vật một cách thái quá, mù quáng đến mức suy tôn, tuyệt đối hoá nhân vật đó sẽ dễ khiến chúng ta có cái nhìn thiên kiến và thiếu toàn diện.
Gần đây, câu chuyện Thượng úy Lê Hoàng Hiệp (thuộc Khối sĩ quan đại diện 5 cánh quân, hiện công tác tại Sư đoàn 9, Quân đoàn 34) khi ra Hà Nội tham gia tập luyện chuẩn bị cho Lễ diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 đã bị đám đông chen lấn, xô đẩy, kéo tay, chụp ảnh, xin chữ ký... cũng khiến nhiều người phải lên tiếng vì sự ngưỡng mộ cá nhân thái quá của một bộ phận các bạn trẻ. Chính Thượng uý Lê Hoàng Hiệp cũng rất bất ngờ khi bản thân lại nổi tiếng một cách nhanh chóng và đột ngột đến vậy. Tuy nhiên, việc các bạn nữ săn đón Thượng uý Lê Hoàng Hiệp mọi lúc mọi nơi, thậm chí có thể thấy cả sự mệt mỏi trên khuôn mặt của Thượng úy cũng như sự vất vả của đồng đội mỗi khi anh xuất hiện, thì câu chuyện sẽ lại phải nhìn ở một góc độ nghiêm túc hơn, đó là văn hoá ứng xử của giới trẻ và người dùng mạng.
Yêu mến, ngưỡng mộ hình ảnh người lính là tốt, nhưng đến mức trở thành cuồng thần tượng một cách vô lối, thậm chí làm ảnh hưởng đến cuộc sống, đời tư của người khác rõ ràng là hội chứng đáng lo, nhất là với người trẻ. Theo TS. Nguyễn Tuấn Anh, những hành vi đó có thể bị coi là hành vi quấy rối. Bởi vì khi đời tư của nhân vật được quan tâm một cách thái quá đến mức soi mói, thậm chí nhiều khi thấy sự ngượng ngùng, ái ngại và đôi khi là khó chịu khi sự tiếp cận của công chúng đang đi quá đà và đang đe doạ sự riêng tư và an toàn của nhân vật đó.
Không chỉ riêng Thượng úy Lê Hoàng Hiệp mà còn rất nhiều nhân vật khác, bản thân họ đã có gia đình và bị công chúng không chỉ soi mói đời tư nhân vật thần tượng mà còn soi mói, đánh giá, từng cử chỉ, hành vi, động thái của người nhà, người thân hay những người có liên quan.
Thực tế, rất nhiều người không biết cách nhận diện cảm xúc của chính mình. Họ thậm chí còn không biết mình đang thực sự ngưỡng mộ thần tượng vì điều gì? Có phải vì vẻ ngoài, sự nổi tiếng nhất thời, hay vì những giá trị mà họ mang lại? Họ thiếu một hệ giá trị đang dẫn dắt và định hướng cho thái độ và hành vi của mình trong cuộc sống. Khi con người thiếu định hướng giá trị, con người sẽ cảm thấy hoang mang, khó phân biệt được đâu là cái mình cần và đâu là cái mình nên làm. Ví dụ một người hướng đến cái đẹp về mặt hình thức thì họ thường bị thu hút, hấp dẫn bởi những thứ hào nhoáng, đẹp đẽ bên ngoài. Những người coi trọng giá trị nhân ái thì thường bị thu hút bởi những người hay làm từ thiện, tình nguyện và đương nhiên con người họ cũng luôn có xu hướng sẵn sàng giúp đỡ người khác bằng cách này hay cách khác. Áp dụng cho vấn đề này thì có thể khẳng định, một bộ phận giới trẻ hiện nay đang bị khủng hoảng về giá trị và thiếu định hướng giá trị đúng đắn.
Việc "đu trend”, thần tượng một ai đó không phải là chuyện mới trong xã hội. Tuy nhiên, hành vi thần tượng thái quá trong giới trẻ thể hiện không chỉ là một sự thiếu định hướng về giá trị, thiếu định hướng giáo dục về đạo đức, lối sống đồng thời còn cảnh báo một nguy cơ bất ổn về cảm xúc. Chúng ta biết đặc điểm tâm lý của giới trẻ là dễ thích, dễ yêu nhưng lại dễ quên, dễ ghét. Do đó, việc giáo dục cảm xúc, khả năng quản lý cảm xúc cho giới trẻ cũng là điều cần phải nói tới.
Xã hội thời nào cũng vậy, không thiếu những hình ảnh đẹp để làm gương, làm mẫu cho giới trẻ và công chúng. Trong xã hội ngày nay, cũng có rất nhiều con người, nhân vật đáng được ca ngợi tôn vinh vì lối sống và đạo đức, con người của họ. Cái quan trọng là dường như hình ảnh của những con người ấy ít khi được đưa tin, chưa được quan tâm, tôn vinh mà thôi.
Cũng theo TS Nguyễn Tuấn Anh, để giới trẻ tiết chế hiện tượng thần tượng hoá, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, lan toả các tấm gương tốt thay vì chỉ tập trung vào các thông tin giật gân hay các thông tin đang thành xu hướng. Phụ huynh, thầy cô và người lớn có vai trò rất quan trọng trong đồng hành, định hướng hành vi và suy nghĩ của giới trẻ. Thầy cô, cha mẹ cũng cần phải phối hợp thường xuyên trong việc theo dõi, nhắc nhở con em mình khi xem, tiếp cận các thông tin trên mạng xã hội cũng như định hướng lối sống của các em ở trường và ở nhà.
Nhà trường và các đoàn thể nhất là tổ chức của thanh niên như Tổ chức Đoàn, Hội LHTN, Hội Sinh viên có vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền giáo dục các thông tin tích cực lành mạnh cho giới trẻ. Kết hợp với các tổ chức đoàn thể tổ chức các buổi nói chuyện, toạ đàm, giao lưu về phong cách sống, ứng xử văn minh nơi công cộng, trên môi trường mạng… Nhà trường có thể đưa các nội dung về giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh vào các hoạt động ngoại khoá, thậm chí là nghiên cứu đưa vào chương trình giáo dục công dân chính khoá. Nhà trường và các đoàn thể cũng có thể lồng ghép tuyên truyền về bảo vệ thông tin cá nhân và văn hoá ứng xử thông qua các chương trình phát thanh tại trường học hoặc trong các buổi sinh hoạt chi đoàn, chi hội sinh viên…
