Nằm cách trung tâm xã Y Tý, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai khoảng 2km và cách biên giới Việt – Trung khoảng 6km, thôn Choản Thèn là một trong những thôn cổ được hình thành cách đây 300 năm. Với dân số 100% là người Hà Nhì đen, thôn Choản Thèn hiện còn lưu giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc cùng những nghề truyền thống như đan lát, thêu thổ cẩm...
Những ngôi nhà trình tường ở bản Choản Thèn cũng tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt. Giữa đất trời bao la của núi rừng, những ngôi nhà hình chữ nhật, tường đất, mái tranh đậm màu rêu phong nằm nép mình trong sương, tách biệt hoàn toàn với cuộc sống ồn ào và tấp nập chính là điểm cộng để Choản Thèn, Y Tý được đông đảo du khách gần xa yêu mến và lựa chọn.
Tháng 6 vừa qua, bản Choản Thèn đã được UBND tỉnh Lào Cai công nhận là điểm du lịch của tỉnh. Nhưng trước đó, địa danh này đã “quyến rũ” bước chân của các du khách đến độ nhiều người đã yêu mến gọi bằng các biệt danh như “bản làng xinh đẹp, nguyên sơ và thuần khiết nhất Y Tý”, “thiên đường nhà trình tường”, “miền cổ tích”...
Đến bản Choản Thèn, chúng ta rất dễ bắt gặp hình ảnh những cụ bà ngồi trên bậu cửa nhà trình tường ru cháu ngủ bằng tiếng bản địa. Tiếng ru như giới thiệu cho du khách về một “miền cổ tích” đã có tuổi đời hàng trăm năm.
Ở bản Choản Thèn, những nếp nhà trình tường mái lợp cỏ gianh được coi là những tài sản rất có giá trị. Theo anh Nguyễn Xuân Hồng, hướng dẫn viên Công ty TNHH Lion Trip Việt Nam, nếu như người Kinh có câu “Làm nhà, lấy vợ, tậu trâu” để chỉ ba việc lớn của đời người, thì người Hà Nhì lại có câu “Lạ Khố Khố Hứ Chà” có nghĩa rằng ngôi nhà là quan trọng nhất.
“Thu hoạch xong lúa màu (khoảng tháng 9) thì họ bắt đầu làm ngôi nhà. Từ chọn nền móng, đắp tường và lợp mái đều rất là quan trọng. Họ sẽ chọn một vùng đất tốt rồi mời thầy đến xem hướng và xem tuổi có hợp khu vực nhà đấy không, sau đó sẽ đào 4 cái lỗ ở 4 góc tường và sẽ đặt những hạt giống cây lương thực của mình xuống rồi úp bát lên. Sau 3 ngày họ sẽ mở ra, nếu hạt không bị mốc, không bị kiến tha đi thì coi là vùng đất tốt và sau đó sẽ tiến hành đào móng để làm nhà” - Anh Nguyễn Xuân Hồng, hướng dẫn viên Công ty TNHH Lion Trip Việt Nam cho biết.
Dọc con đường nhỏ trong bản Choản Thèn, những ngôi nhà tường đất vàng rộm như sắc rơm ngày mùa, vuông vắn và xinh xắn như trong cổ tích. Thường diện tích trung bình mỗi ngôi nhà dao động từ 65-80m2, có mái dốc ngắn (4 mái) và không có hiên. Có những ngôi nhà tuổi đời cả trăm năm với mái gianh nhuốm màu rêu phong đẹp mắt đến lạ.
“Một điều rất quan trọng là khi làm nhà, cái móng xếp bằng đá người chủ gia đình tức là người đàn ông sẽ phải tự mình xếp và sau đó sẽ nhờ anh em trong gia đình đến để đắp tường. Tường này thì sẽ có một cái khuôn để nhét đất vào và sẽ chỉ có một cửa chính và vài cửa sổ nhỏ để lấy ánh sáng vào trong nhà thôi” - Anh Nguyễn Xuân Hồng, hướng dẫn viên Công ty TNHH Lion Trip Việt Nam cho biết thêm.
Bước chân vào bất cứ ngôi nhà nào ở bản Choản Thèn, du khách sẽ được tiếp đón bởi những nụ cười ấm áp và sự vui vẻ của gia chủ. Nhưng điều thú vị hơn theo cảm nhận của anh Trần Văn Nghĩa, du khách Hà Nội thì còn nằm ở chính nhiệt độ trong nhà.
“Với bức tường dầy từ 40-45cm trình rất là cẩn thận như vậy thì như chúng tôi có so sánh, nhiệt độ của mùa đông giữa trong nhà và ngoài trời phải chênh nhau khoảng hơn 10 độ thì. Nhiệt độ bên ngoài có thể xuống âm thì ở trong nhà vẫn luôn luôn ấm”. Một du khách cảm nhận.
Ngôi nhà trình tường của bà con Hà Nhì cũng được phân chia thành những khu vực riêng. Bước chân vào cửa là một gian rộng được ngăn cách bởi một bức tường. Đây là nơi để đón tiếp khách và tại đây cũng đặt thêm một chiếc giường để khách và những người con trai chưa lấy vợ ngủ. Phía sau bức tường mới là không gian sinh hoạt chung của cả gia đình với khu bếp đặt ở chính giữa luôn đỏ lửa. Điều đặc biệt là căn bếp lúc nào cũng có sự hiện diện của một khối đá.
“Đối với người Hà Nhì thì viên đá thần nhà nào cũng phải có. Nó giống như viên đá để hộ mệnh cho mọi gia đình. Còn đối với việc chọn viên đá này thì thường chủ nhà sẽ đi đến những nơi mà chưa có ai đi qua và tự mình lấy” - chị Chu Gió Phe, bản Choản Thèn cho biết.
Thời tiết Choản Thèn vào mùa đông thường khá buốt giá. Nắm bắt nhu cầu của các du khách, một số hộ gia đình đã sửa sang lại nhà cửa để đón khách, giúp họ có cơ hội khám phá chi tiết cuộc sống dưới mái nhà trình tường diễn ra như thế nào. “Nhiều du khách thấy ngôi nhà trình tường rất là độc đáo nên lúc đầu họ thường chụp ảnh check-in với những ngôi nhà. Sau đó, tôi đã nảy sinh ra ý tưởng là mình kinh doanh bằng chính ngôi nhà đất của mình để mọi người có cơ hội vào trong nhà, có thể nghỉ ngơi trong nhà và tìm hiểu sâu hơn nữa về ngôi nhà đất” - anh Ly Xóa Suy, chủ một Homestay ở bản Choản Thèn cho biết.
Ông Ly Hờ Suy, một người già uy tín của bản Choản Thèn cho biết, một ngôi nhà trình tường nếu không bị mưa gió tạt vào và được bảo quản tốt thì thời gian sử dụng có thể lên tới 40-50 năm. Chính vẻ bề ngoài độc đáo này đã trở thành “đặc sản” riêng có để níu chân du khách khi tới đây.
Còn một điểm nữa ở bản Choản Thèn mà bất kỳ du khách nào khi đặt chân đến cũng muốn ghé thăm, đó chính là “công viên” Choản Thèn. Gọi là “Công viên” vậy thôi chứ thực ra đây là khoảng đất trống nằm cuối con đường xuyên qua bản. Được bao bọc bởi những thửa ruộng bậc thang trải dài đến vô tận, “công viên” là khoảng đất trống khá rộng, với chỉ duy nhất một chiếc lán trại nhỏ cùng hai cây lớn mọc song song vươn lên trời cao. Đứng ở đây, đảm bảo các du khách sẽ có ngay những shoot hình chất lừ và cực kỳ độc lạ.
Có một điều rất thú vị là hàng năm, trong dịp lễ hội Khô Già Già, dân làng sẽ treo một chiếc xích đu ờ giữa hai thân cây cùng một chiếc bập bênh ở giữa sân “công viên” để mọi người chơi. Vào buổi chiều, bọn trẻ trong làng lại ra chơi với tiếng cười nói sảng khoái giữa mênh mông đất trời.
Dù “công viên” này chẳng có cầu tuột, vòng xoay xe ngựa hay các trò chơi hiện đại, nhưng với cư dân trong bản và cả du khách, nơi này thực sự là điểm đến đẹp bậc nhất bản Choản Thèn. Là nơi mà mọi người có thể cho phép mình nghỉ ngơi, thư giãn, lắng lòng lại để nghiền ngẫm những suy tư trong lòng.
Mặt trời dần buông, khung cảnh của “công viên” Choản Thèn càng đẹp đẽ và bình yên lạ thường. Nếu may mắn đến đây vào một ngày đẹp trời, chúng ta còn bắt gặp những tầng mây trôi bồng bềnh bao phủ lấy khoảng đất trống nhỏ xinh và chạy thẳng xuống tới tận thung lũng, đủ để làm bất kỳ ai cũng phải nao lòng trước vẻ đẹp kỳ vĩ của đất trời.
Xin mời nghe âm thanh tại đây :
