Trưng bày giới thiệu 12 hiện vật tiêu biểu, được chọn lọc từ khối di sản Phật giáo thời Lý đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, chứa đựng những giá trị đặc sắc nhất của nghệ thuật Phật giáo thời Lý.
Bà Nguyễn Thị Thu Hoan - Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam cho biết, trưng bày sử dụng công nghệ kỹ thuật số, với những diễn giải và trình chiếu bằng các kỹ thuật 3D mapping, hologram, digital revival, gauze projection… hấp dẫn. "Chúng tôi mong muốn qua đây để nhằm góp phần phục dựng, tái tạo và hồi sinh các di sản văn hoá vô cùng quý giá mang tới cho khách tham quan những trải nghiệm mới, sâu sắc và hấp dẫn hơn. Qua đó, giúp công chúng hiểu và trân quý những giá trị văn hóa truyền thống, góp phần nâng cao ý thức bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa dân tộc".
Chia sẻ tại triển lãm, Hòa thượng Thích Thọ Lạc, Trưởng ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam cho biết, trong lịch sử phát triển gần 2000 năm kể từ khi du nhập, Phật giáo Việt nam đã ảnh hưởng lâu dài và sâu sắc đến mọi mặt của đời sống xã hội. Thời đại nhà Lý (1009-1225), Phật giáo đã trở thành hệ tư tưởng chủ đạo, chi phối mạnh mẽ tới lịch sử, văn hóa và nghệ thuật Đại Việt.
"Trên hành trình đó, Phật giáo Việt Nam đã để lại nhiều di sản văn hóa đặc sắc bao gồm hệ thống không gian, kiến trúc chùa tháp, các tác phẩm điêu khắc, tượng thờ, đồ gốm, văn học, âm nhạc và nhiều nghi lễ Phật giáo, đóng góp xứng đáng vào kho tàng nghệ thuật phong phú và độc đáo của dân tộc", Hòa thượng Thích Thọ Lạc nhấn mạnh.
Nghệ thuật Phật giáo thời Lý (thế kỷ 11-13) là đỉnh cao của mỹ thuật Đại Việt, sự kết hợp độc đáo giữa tinh thần Thiền tông và văn hóa bản địa, nghệ thuật cung đình và dân gian tạo nên phong cách độc đáo. Thời Lý (1009-1225), Phật giáo phát triển cực thịnh, được triều đình coi trọng phát triển. Tiêu biểu trong số đó là những ngôi “quốc tự” được xây dựng như chùa Một Cột, tháp Báo Thiên, chùa Dạm, chùa Phật Tích, chùa Long Đọi... Kiến trúc chùa tháp thời Lý không chỉ là công trình tôn giáo mà còn là công trình nghệ thuật thể hiện triết lý Phật giáo và những kỹ thuật đỉnh cao, mang đậm bản sắc Việt đồng thời biểu hiện sự tiếp thu những yếu tố văn hóa ngoại sinh.
Nghệ thuật điêu khắc Phật giáo thời Lý đạt đến đỉnh cao với sự kết hợp hài hoà giữa Phật giáo Thiền tông, nghệ thuật cung đình và văn hoá dân gian tạo nên phong cách thanh thoát mà uy nghi, linh thiêng mà gần gũi. Các tác phẩm điêu khắc thời Lý với kỹ thuật chế tác tượng tròn, phù điêu, chạm nổi, chạm lộng được tạo hình mềm mại, uyển chuyển, cân đối, hài hoà, cách điệu cao nhưng vẫn giữ nét tự nhiên.
Đồ gốm trong nghệ thuật Phật giáo thời Lý với các dòng gốm men trắng ngà, men nâu, hoa nâu, men ngọc. Kỹ thuật trang trí chủ yếu là khắc chìm, tráng men độc sắc, khuôn in, dán nổi... với các hoa văn đặc trưng liên quan đến Phật giáo: hoa sen, cúc dây, chim phượng, rồng, vũ công...
Nghệ thuật âm nhạc, vũ đạo Phật giáo thời Lý là sự kết hợp độc đáo giữa nghi lễ tôn giáo, truyền thống dân gian và nghệ thuật cung đình, tạo nên một di sản âm nhạc, vũ đạo đặc sắc mang đậm bản sắc dân tộc. Thời Lý, Phật giáo là quốc đạo, âm nhạc, vũ đạo trở thành phương tiện truyền bá giáo lý, thực hành các nghi lễ; các nhạc khí và âm điệu ảnh hưởng từ các nền văn hoá lớn như Ấn Độ, Trung Hoa nhưng được Việt hoá sâu sắc. Các nghi lễ Phật giáo được tổ chức long trọng với âm nhạc trang nghiêm dưới sự bảo trợ của triều đình.
Lê Tuấn Linh, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết, dù số lượng hiện vật trưng bày tại triển lãm lần này không nhiều, nhưng tất cả đều là những tác phẩm có nghệ thuật tạo hình ấn tượng. "Lần đầu tiên em nhìn thấy Đầu tượng tiên nữ bằng đất nung, đàn nguyệt... dù nhỏ xíu nhưng được chế tác vô cùng có hồn. Đặc biệt, em rất ấn tượng với pho tượng Kim Cương, là một cổ vật bị mất phần đầu nhưng nhờ công nghệ trình chiếu hiện đại mà em và mọi người được chiêm ngưỡng một pho tượng toàn vẹn".
Trưng bày mở cửa đến tháng 7/2025.
