Trong sách Lịch triều hiến chương loại chí, sử gia Phan Huy Chú khi bàn đến các tướng có danh tiếng và tài giỏi ở đời Trần đã chọn ra 4 người là: Trần Quốc Tuấn, Trần Nhật Duật, Trần Khánh Dư và một danh tướng ngoại tộc là Phạm Ngũ Lão. Cuộc đời và sự nghiệp của danh tướng Phạm Ngũ Lão đã trở thành huyền thoại trong lịch sử dân tộc, minh chứng cho tư tưởng và nghệ thuật quân sự nhân dân thời Trần.
Theo Thượng tá Phùng Văn Khai, Phó TBT Tạp chí Văn nghệ Quân đội, Phạm Ngũ Lão là người thông minh, văn võ toàn tài, có chí lớn và đạo đức cao, nên dù xuất thân bình dân nhưng đã trở thành Điện úy Thượng tướng quân, uy danh rất lớn, được sánh ngang với Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn và được hưởng ân điển đặc biệt của triều Trần. Các nhà sử học cho rằng, đóng góp của Phạm Ngũ Lão trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước thời Trần nổi bật trên 3 lĩnh vực: chống ngoại xâm, bảo vệ lãnh thổ quốc gia và chống nội loạn bảo vệ vương triều.
"Phạm Ngũ Lão không được học hành cơ bản nhưng với tấm lòng yêu dân, yêu nước, từ một thanh niên nông thôn trở thành danh tướng, mà sau này cụ lại rất thông binh thư, là một trong những người bổ sung và kiện toàn binh thư yếu lược của Trần Quốc Tuấn. Tôi cho rằng trong những chiến công lớn nhất của triều Trần có đóng góp không nhỏ của danh tướng Phạm Ngũ Lão".
Dưới sự rèn cặp của Hưng Đạo Vương, Phạm Ngũ Lão đã trở thành võ tướng trụ cột của triều đình. Ông trở thành gia tướng của Hưng Đạo Vương và được gả công chúa Anh Nguyên, cho đi theo đánh giặc Nguyên Mông. Trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên-Mông lần 2 và lần 3, Phạm Ngũ Lão lập được nhiều chiến công lớn như: đập tan đội binh thuyền của giặc, bắt sống nhiều tướng giặc… Là một tài năng quân sự, Phạm Ngũ Lão đã phát huy sở trường đặc biệt của mình là khả năng chiến đấu và chiến trận bằng tập kích để trở thành vị tướng suốt đời bất bại khiến giặc phải kiêng nể, còn các vị vua Trần đều kính trọng.
Phạm Ngũ Lão là vị tướng luôn có mặt ở những trận quyết chiến quan trọng và luôn tiên phong xông lên giết giặc làm gương cho ba quân tướng sĩ. Cuộc đời ông gắn liền với chiến trận và những chiến công vang dội. Theo tấm gương của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, ông luôn yêu lính như con, đồng cam cộng khổ, trong chiến trường thì cực kỳ dũng cảm, khi rèn quân lại hết sức nghiêm minh, tự mình làm gương, biết phát huy các sở trường, địa hình, thời tiết... để giành chiến thắng.
Với những công lao, đóng góp của danh tướng Phạm Ngũ Lão dành cho dân tộc, ông được nhiều đời vua kính trọng và ghi nhận. Tài năng, đức độ, công lao và uy tín của Thượng tướng quân Phạm Ngũ Lão đã đi vào lịch sử và được nhân dân các thế hệ, nhất là quê hương ông tôn thờ mà đỉnh cao là lễ hội đền Phù Ủng hằng năm tưởng nhớ công đức của ông.
