Nép mình bên dòng sông Hồng với bãi bồi dâu xanh và những cánh đồng thẳng tắp, trong nhịp phát triển rộn ràng, tươi mới hôm nay, làng quê ươm tơ dệt lụa Nha Xá vẫn giữ nguyên hồn cốt của một làng quê Bắc Bộ truyền thống bao đời. Câu ca "Lụa Nha Xá, cá sông Lảnh" vẫn được người làng Nha Xá lưu truyền trong niềm tự hào.
Âm thanh đầu tiên du khách nghe thấy khi đặt chân đến làng Nha Xá chính là tiếng của những động cơ máy dệt. Dù đã trải qua 700 năm thăng trầm, nhưng hiện nay Nha Xá có 90% người dân vẫn làm nghề dệt và có gần 500 cỗ máy dệt hoạt động ngày đêm. Mỗi tháng, làng Nha Xá cung cấp ra thị trường hơn 100 nghìn mét vải lụa, không chỉ cạnh tranh về số lượng mà chất lượng, mẫu mã sản phẩm cũng vô cùng đa dạng. Anh Nguyễn Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch hiệp hội Sản xuất và Kinh doanh lụa Nha Xá tự hào:
"Tất cả những sản phẩm này là thể hiện theo từng thời điểm và từng thời gian làm việc của làng nghề này. Ngày xưa chưa làm được những hoa văn như thế này vì chỉ biết làm một màu, da trơn. Sau khi thị trường phát triển, những người thợ của nghề dệt lụa Nha Xá học hỏi, sáng tạo ra được những mẫu hoa văn mới. Đến bây giờ, khách hàng có nhu cầu hoa văn, mẫu mã như thế nào thì làng lụa Nha Xá đều đáp ứng được".
Điểm dừng chân của nhiều du khách khi đến làng Nha Xá là gia đình bà Lê Thanh Bình - một trong những thợ dệt cao tuổi nhất ở Nha Xá. Giữa guồng quay của công nghiệp hóa, dù trong nhà có máy dệt hiện đại nhưng bà Bình vẫn giữ lại chiếc máy dệt hơn 100 năm và những guồng quay tơ thủ công như một bằng chứng cho lịch sử nghề làm lụa ở Nha Xá.
Quy trình dệt lụa Nha Xá trước đây trải qua các bước từ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa. Nhưng trải qua thăng trầm thời gian, người dân Nha Xá đã nhập tơ chất lượng cao từ vùng Bảo Lộc, Lâm Đồng để làm nguyên liệu đầu vào. Theo bà Bình, dù máy móc thay thế tới 90% công đoạn dệt lụa nhưng công đoạn lên khung dệt vẫn bắt buộc phải làm thủ công.
Theo anh Nguyễn Nguyễn Thanh Bình, có một điều rất đặc biệt ở lụa Nha Xá là chỉ cần nhìn vào sản phẩm thôi đã có thể đoán được kỹ thuật dệt, nhuộm và mỗi kỹ thuật này lại đại diện trong một thời kỳ phát triển của làng nghề 700 năm tuổi này. Và sẽ là thiếu sót nếu đến làng lụa Nha Xá mà không tham gia một vài công đoạn làm nên tấm lụa trứ danh của làng: guồng tơ bằng tay, đạp máy dệt thủ công, phơi lụa… Đây chắc chắn là trải nghiệm khó quên trong lòng du khách
Với tâm huyết được truyền từ bao đời và nỗ lực không ngừng nghỉ, các nghệ nhân làng nghề vẫn giữ gìn, trao truyền những kỹ thuật dệt độc đáo để làm ra những tấm lụa thượng hạng của Việt Nam. Từ Nha Xá, nghề dệt lụa đã lan rộng sang những vùng lân cận như Lảnh Trì, Chuyên Ngoại, Hòa Mạc, Đồng Văn... người Nha Xá đã mang những sản phẩm lụa của làng tỏa đi khắp mọi miền Tổ quốc.
