Thiếu tính đồng bộ giữa các khâu từ phân loại, thu gom đến xử lý
Thảo luận tại Hội trường Quốc hội ngày 28/10, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh khẳng định, từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành, công tác quản lý chất thải có nhiều chuyển biến. Tuy nhiên, Đoàn giám sát nhận thấy, việc tổ chức thực hiện thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 còn một số hạn chế, bất cập:
Hạ tầng kỹ thuật về bảo vệ môi trường, nhất là trong thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, nước thải còn lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu (hiện nay chỉ có khoảng 18% tổng lượng nước thải đô thị được thu gom, xử lý; tỷ lệ chôn lấp trực tiếp tuy đã giảm nhưng vẫn chiếm tỷ lệ cao, nhiều bãi chôn lấp gây ô nhiễm môi trường chậm được xử lý).
Cả nước mới có 31,5% cụm công nghiệp và 16,6% làng nghề đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu về bảo vệ môi trường.
Việc ban hành, triển khai các chính sách mới về phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải rắn sinh hoạt chưa đúng lộ trình quy định, chưa hiệu quả do thiếu hạ tầng phân loại, thu gom, xử lý đồng bộ.
Mặc dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn đã có quy định về thu gom chất thải đặc thù (điện tử, pin, tấm quang năng) gắn với trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất (EPR) nhưng thực tế hạ tầng thu gom, tái chế cho các loại chất thải này vẫn còn hạn chế.
Công nghệ sản xuất trong các cơ sở sản xuất nhìn chung còn lạc hậu, tiêu tốn nhiều năng lượng, nước, sử dụng tài nguyên kém hiệu quả; việc nhập khẩu trái phép công nghệ cũ vẫn chưa được kiểm soát, ngăn chặn triệt để.
Đồng tình với báo cáo của Đoàn giám sát, đại biểu Quốc hội Chu Thị Hồng Thái (Đoàn ĐBQH Lạng Sơn) nhận định việc phân loại rác thải tại nguồn đã được nhiều địa phương triển khai khá quyết liệt. Tuy nhiên, trong quá trình thu gom, phần lớn các loại rác thải vẫn được thu gom chung, nhiều doanh nghiệp, đơn vị thu gom rác thải còn hạn chế về đầu tư công nghệ kỹ thuật trong thu gom, phân loại rác thải dẫn đến việc phân loại của người dân không phát huy được ý nghĩa và hiệu quả.
Đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn ĐBQH Thanh Hóa) nêu thực tế, rác thải ở nông thôn đa số là chưa phân loại, chủ yếu là thu gom để chôn lấp và đốt. Nhiều bãi tập kết để chôn lấp, đốt rác gây ô nhiễm môi trường. Lò đốt công suất thấp, hiệu suất thấp, tái chế sử dụng rất hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu bảo vệ môi trường…
Đại biểu Mai Văn Hải lý giải nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do công tác lãnh đạo, chỉ đạo và nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền, địa phương, của các đoàn thể, của doanh nghiệp và người dân chưa thật sự đầy đủ. Cùng với đó là ý thức trách nhiệm của người dân và doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất kinh doanh, trong sử dụng phân bón thuốc khoa học không đúng cách; thói quen đốt rơm rạ sau khi thu hoạch; điều kiện ngân sách ở các địa phương còn khó khăn, chưa đầu tư thỏa đáng cho việc xây dựng hạ tầng thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt.
Chung mối quan tâm về vấn đề quản lý và phân loại rác thải sinh hoạt, đại biểu Hoàng Quốc Khánh (Lai Châu) nhấn mạnh, khung pháp lý hiện hành đã rất rõ ràng và cụ thể nhưng báo cáo giám sát cho thấy mới chỉ có 32/63 tỉnh, thành (trước sáp nhập) triển khai phân loại rác, đồng nghĩa với việc còn 31 địa phương chưa thực hiện.
Mỗi ngày, cả nước phát sinh khoảng 69.400 tấn rác thải sinh hoạt. Phần lớn trong số này không được phân loại mà được xử lý theo phương thức chôn lấp (chiếm tới 62,97%) và đốt. Ngay cả ở các đô thị lớn đã thí điểm phân loại rác tại nguồn, kết quả vẫn hạn chế do thiếu tính đồng bộ giữa các khâu từ phân loại, thu gom đến xử lý.
Cần đổi mới công tác quản lý, xử lý loại chất thải rắn sinh hoạt
Đại biểu Hoàng Quốc Khánh khẳng định phân loại rác tại nguồn là giải pháp căn cơ, hướng tới xây dựng lối sống xanh, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường bền vững. Để đạt được mục tiêu này, theo đại biểu, cần có sự vào cuộc đồng bộ và mạnh mẽ của cả hệ thống. Toàn xã hội phải chung tay hành động và đặc biệt là ý thức tự giác của mỗi người dân trong việc giữ gìn môi trường sống "xanh-sạch-đẹp và an toàn."
Đại biểu Chu Thị Hồng Thái - Đoàn Lạng Sơn đề nghị cần tiếp tục đổi mới toàn diện công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt, bảo đảm đồng bộ từ khâu phân loại, thu gom cho đến xử lý cuối cùng. Chính phủ, các địa phương cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch các khu xử lý chất thải rắn liên vùng; ưu tiên áp dụng công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường để giảm dần tỷ lệ chôn lấp trực tiếp; đẩy mạnh phân loại rác thải tại nguồn gắn với cơ chế thu gom, vận chuyển và xử lý một cách riêng biệt, khắc phục tình trạng phân loại hình thức gây lãng phí nguồn lực xã hội.
"Việc nghiên cứu áp dụng các giải pháp công nghệ xử lý chất thải hiện đại, thân thiện với môi trường, thay thế dần phương thức chôn lấp truyền thống là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo hiệu quả công tác bảo vệ môi trường, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững." - Đại biểu Chu Thị Hồng Thái nhấn mạnh.
Đại biểu Chu Thị Hồng Thái cũng cho rằng, trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, cấp xã trở thành cấp quản lý trực tiếp, gần dân và sát thực tế nhất. Vì vậy, cần có cơ chế rõ ràng về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực môi trường; bảo đảm rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm gắn với cơ chế kiểm tra, giám sát./.
