Trong những năm qua, nhiều sự cố chất thải, nước thải, khí thải do hoạt động sản xuất đã xảy, tuy nhiên, việc phòng ngừa, ứng phó các sự cố chất thải từ hoạt động sản xuất chưa được quan tâm đúng mức, gây ảnh hưởng đến môi trường.
Điển hình như vụ việc xảy ra vào giữa tháng 5 vừa qua ở xã Hậu Mỹ Bắc B, tỉnh Tiền Giang (cũ). Gia đình ông Kh thu mua một lượng lớn vỏ trái cây để bón cho vườn cây sầu riêng. Thế nhưng do trời mưa, lượng nước từ những đống vỏ trái cây này chảy xuống ao cá làm chết khoảng 1 tấn cá, gây ô nhiễm nguồn nước trầm trọng. Sau khi sự cố chất thải xảy ra, ông Kh không xử lý hậu quả mà tiếp tục bơm lượng nước ô nhiễm này ra kênh nội đồng làm lan tỏa trên diện rộng. Hơn 500 mét kênh dọc theo tỉnh lộ 865 thuộc ấp Mỹ Trung bị đen kịt kèm theo mùi hôi gây ảnh hưởng đến sản xuất của người dân khu vực này.
"Mùi hôi thối rất khó chịu, làm chết hết cả cây cối, chết cả tôm, cá của các hộ dân xung quanh. Nguồn nước không sử dụng được trong suốt nửa tháng. Chẳng ai dám tưới cây vì sợ cây chết", ông Nguyễn Văn Hoàng, một người dân địa phương bức xúc.
Mới đây, nhiều người dân ở xã An Hiệp, tỉnh Vĩnh Long ngăn chặn không cho xe chở rác vào bãi rác tập trung của tỉnh do sự cố nước rỉ rác chảy ra sông, gây ảnh hưởng đến việc chăn nuôi và đánh bắt thủy sản.
"Phủ ở trên nhưng phía dưới đất, nước vẫn rò rỉ ra. Ao số 01 xử lý sinh học nhưng cuối cùng chưa đạt được gì hết. Bây giờ nước vẫn tràn ra ngoài sông ngày đêm, ảnh hưởng đến mô hình chăn nuôi của người dân, nhất là nuôi sò, nghêu, tôm trong vùng bị chết rất nhiều, kể cả nghề đánh bắt thủy sản của bà con xã An Đức nữa", ông Huỳnh Văn Châu, đại diện cho các hộ dân sinh sống quanh bãi rác An Hiệp nói.
Nhằm tăng cường bảo vệ môi trường và phòng ngừa rủi ro từ chất thải trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 11 năm 2025, có hiệu lực từ ngày 10 tháng 6 năm 2025, quy chế quy định về việc ứng phó sự cố chất thải xảy ra trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, bao gồm: Chuẩn bị ứng phó sự cố; tổ chức ứng phó sự cố; cải tạo, phục hồi môi trường sau sự cố; cơ chế hỗ trợ ứng phó, phục hồi môi trường, sự tham gia của cộng đồng dân cư và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan
Theo đó, mọi cơ sở sản xuất và hộ kinh doanh có khả năng phát sinh chất thải đều phải chuẩn bị sẵn kế hoạch ứng phó nếu xảy ra sự cố như tràn dầu, rò rỉ hóa chất, cháy nổ kho chứa chất thải, hay thất thoát nước thải ra môi trường. Khi có sự cố xảy ra, người phát hiện phải báo ngay cho chính quyền địa phương, đồng thời người gây ra sự cố phải lập tức khoanh vùng, ngăn chặn và xử lý ban đầu, không được chậm trễ hay bỏ mặc.
Đặc biệt, Nhà nước quy định rõ: Ai gây ô nhiễm, người đó phải trả tiền khắc phục, không để ảnh hưởng đến cộng đồng xung quanh. Sau khi xử lý xong sự cố, các cơ quan có thẩm quyền sẽ kiểm tra và yêu cầu khôi phục lại hiện trạng môi trường, đảm bảo an toàn cho người dân.
Tuy nhiên, PGS.TS Trương Mạnh Tiến, Uỷ viên Đoàn chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, Chủ tịch sáng lập Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, việc xử phạt về mặt kinh tế cũng chưa thực sự có tác động đến những người vi phạm. Bởi, thực tế, có những người khấm khá kinh tế, họ sẵn sàng bỏ tiền ra để chịu phạt và lại tiếp tục vi phạm.
"Tôi nghĩ phải có biện pháp bổ sung như là ghi lại hình ảnh về những vi phạm, sau đó sẽ nhờ truyền thông đưa thông tin. Có như vậy mới đánh vào thương hiệu của pháp nhân, doanh nghiệp vi phạm. Vì thể diện người ta sẽ cảm thấy xấu hổ mà sẽ không vi phạm lại nữa", PGS.TS Trương Mạnh Tiến chia sẻ.
Cũng theo quy định này, người dân có quyền tham gia giám sát, quyền yêu cầu được thông báo khi có sự cố môi trường xảy ra gần khu dân cư, và có quyền phản ánh với chính quyền nếu phát hiện hành vi che giấu ô nhiễm.
Theo TS Nguyễn Thị Quỳnh Hương, Chuyên gia môi trường, Tổ chức Phát triển Hà Lan SNV, hệ thống giám sát cộng đồng đóng vai trò vô cùng quan trọng và có hiệu quả áp dụng rất tốt. Cộng đồng ở đây bao gồm tất cả những tổ chức xã hội, các tổ dân phố, hội phụ nữ, đoàn thanh niên hay hội người cao tuổi...đều là những đơn vị có thể giám sát tốt. Thậm chí, những người hàng xóm xung quanh cũng nằm trong hệ thống giám sát cộng đồng đó.
Sự cố chất thải là sự cố môi trường do rò rỉ, tràn đổ, phát tán chất thải trong quá trình phát sinh, thu gom, lưu giữ, trung chuyển, vận chuyển, sơ chế, xử lý, đồng xử lý, tái chế, thu hồi năng lượng, tiêu hủy chất thải. Vì vậy, mỗi cá nhân – mỗi hộ gia đình – mỗi cơ sở sản xuất hãy chủ động bảo quản chất thải đúng quy định, không đổ bỏ bừa bãi, không xả thải ra môi trường. Phòng ngừa tốt, sẽ không lo ứng phó./.
