Chỉ một vết rò rỉ nhỏ từ bể chứa, đường ống công nghệ trong nhà máy hay một sai sót trong khâu sản xuất công nghiệp, cũng có thể trở thành khởi đầu cho một thảm họa môi trường. Những sự cố liên quan đến chất thải nguy hại, dù quy mô lớn hay nhỏ, đều để lại hậu quả nặng nề và lâu dài: đất bị nhiễm độc, nguồn nước ô nhiễm, và sức khỏe con người bị đe dọa từng ngày.
Thực trạng ô nhiễm do chất thải nguy hại tại Việt Nam đang ngày càng đáng lo ngại với nhiều vụ việc nghiêm trọng. Từ rò rỉ hóa chất tại nhà máy đến xả thải công nghiệp, các sự cố này không chỉ phá hủy môi trường mà còn gây bệnh tật và thiệt hại lâu dài cho người dân.
Theo thống kê của Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường năm 2024 (nay là Cục Môi Trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường), mỗi năm Việt Nam phát sinh hàng triệu tấn chất thải nguy hại từ các ngành sản xuất công nghiệp, y tế và nông nghiệp. Ô nhiễm do chất thải nguy hại không chỉ gia tăng về khối lượng mà còn trở nên phức tạp do tính chất độc hại, khó phân hủy và dễ gây ô nhiễm kéo dài.
Trong giai đoạn 2020 - 2024, lượng chất thải độc hại từ công nghiệp nặng, điện tử và dệt nhuộm đã tăng hơn 15% mỗi năm. Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa có hệ thống xử lý đạt chuẩn, khiến chất thải độc hại bị xả trực tiếp ra môi trường, dẫn đến nguy cơ ô nhiễm nghiêm trọng tại nhiều địa phương.
Một sự cố môi trường không chỉ để lại hậu quả tức thời. Nó kéo dài hàng năm, thậm chí hàng thập kỷ, ăn sâu vào đất, nước, hệ sinh thái và cả sức khỏe con người. Trong mỗi vụ việc, việc “ứng phó” không đơn thuần là dọn dẹp, mà là một chuỗi quy trình nghiêm ngặt, được tính toán chính xác đến từng chi tiết. Ông Hoàng Long cho biết, đằng sau sự bình yên của dòng sông hay khu rừng phục hồi là hàng trăm giờ lao động trong điều kiện khắc nghiệt, nắng, gió, mùi hóa chất và nguy cơ độc hại luôn rình rập. Nhưng quan trọng hơn cả, phòng ngừa từ sớm mới là cách ứng phó hiệu quả nhất.
Một nguyên nhân chủ yếu khiến các sự cố chất thải nguy hại vẫn tái diễn là ý thức tuân thủ của doanh nghiệp. Nhiều cơ sở sản xuất chưa đầu tư hệ thống xử lý đạt chuẩn, coi chi phí môi trường là gánh nặng thay vì trách nhiệm.
Tuy nhiên, trong bối cảnh mới, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp vì sự Phát triển bền vững Việt Nam cho rằng, bảo vệ môi trường không còn là lựa chọn, mà là cơ hội kinh doanh bền vững.
“Nếu chúng ta chỉ nhìn đó là thách thức thì thật sự sai lầm. Biến đổi khí hậu đem lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp buộc phải đổi mới tư duy, sáng tạo mô hình kinh doanh mới. Kinh tế tuần hoàn mỗi năm đem lại khoảng 4,5 nghìn tỷ USD và tạo ra hàng triệu mô hình kinh doanh mới”, ông Vinh phân tích.
Như vậy, việc đầu tư vào công nghệ sạch, tái chế và sử dụng lại chất thải không chỉ giảm rủi ro môi trường mà còn mở ra hướng phát triển mới cho doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Dù cơ hội đã mở ra, nhưng việc áp dụng các mô hình sản xuất thân thiện với môi trường ở Việt Nam vẫn gặp không ít trở ngại, đặc biệt là chi phí và nhân lực. Để giải quyết, cần đồng bộ các giải pháp, bao gồm siết quản lý, đầu tư công nghệ, nâng cao nhận thức và hoàn thiện chính sách. Chỉ khi toàn xã hội cùng hành động, ô nhiễm từ chất thải độc hại mới được kiểm soát bền vững.
Bà Nguyễn Thủy Chung, Giảng viên Viện Khoa học Môi trường, Đại học Bách khoa Hà Nội nhấn mạnh: “Hầu hết doanh nghiệp e ngại chi phí. Thay đổi nguyên vật liệu sẽ làm tăng chi phí vì phải thay đổi dây chuyền hoặc đào tạo lại nhân lực. Đây là thách thức lớn trong áp dụng hóa học xanh hay dịch vụ cho thuê hóa chất tại Việt Nam. Tôi hy vọng trong tương lai, nhận thức và chính sách sẽ thay đổi để mô hình này được áp dụng phổ biến hơn”.
“Hóa học xanh”, nghe có vẻ xa lạ, nhưng thực chất là cách tiếp cận thông minh, đó là giảm độc tính từ gốc, hạn chế phát sinh chất thải thay vì xử lý hậu quả. Đó chính là phòng ngừa từ sớm trước khi thành thảm họa. Chỉ khi con người sống có trách nhiệm với môi trường, biết trân trọng từng tấc đất, giọt nước, hơi thở của tự nhiên, thì những thảm họa ô nhiễm mới không còn cơ hội tái diễn./.
