“Playing With Math” – Chơi với Toán là chủ đề của ngày Toán học Quốc tế năm nay và đó cũng là chủ đề của sự kiện được tổ chức tại Hội trường Viện Toán học, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam ngày 14/3. Hàng trăm khán giả đã có mặt trực tiếp tại Hội trường, cùng 5.000 người xem online sự kiện qua các kênh livestream của Ban tổ chức.
Đây là lần thứ 5, Ngày Toán học Quốc tế được tổ chức bởi Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo toán học quốc tế UNESCO (ICRTM), Viện Toán học và Quỹ đổi mới sáng tạo Vingroup (VINIF). Sự kiện có sự tham gia của Bộ KHCN, Ủy ban UNESCO, Viện Hàn lâm KH&CN VN, các Trường, Viện, Trung tâm trong Viện hàn lâm, Trường Đại học...
Sự kiện thu hút sự chú ý của cộng đồng vì các bài giảng liên quan đến AlphaGeometry và Toán kinh tế. AlphaGeometry - mô hình AI giải toán hình học trong kỳ thi Olympic Toán học quốc tế (IMO), được một trong các tác giả và cũng là trưởng nhóm dự án – TS. Lương Mạnh Thắng, cùng người thầy của mình là TS. Trần Nam Dũng, trình bày. TS. Lương Mạnh Thắng hiện là Chuyên gia nghiên cứu và quản lý cao cấp của Google Deepmind. TS. Trần Nam Dũng là người thầy của rất nhiều thế hệ học sinh chuyên toán trong hàng chục năm qua. Trong khi đó. TS. Nguyễn Việt Cường là nhà kinh tế học có uy tín trên thế giới, trình bày bài giảng về các phương pháp định lượng được sử dụng trong nghiên cứu kinh tế xã hội.
Để khai mạc Ngày hội Toán học, PGS.TSKH Phan Thị Hà Dương, Trưởng ban tổ chức đã phát biểu: “Playing With Math" - Chơi với Toán - là chủ đề của Ngày Toán học năm nay. Một chủ đề đặc biệt khác với chủ đề của 4 Ngày toán học các năm trước. Năm 2020: Toán học ở khắp nơi, 2021: Toán học cho một thế giới tốt đẹp hơn, 2022: Toán học kết nối chúng ta, 2023: Toán học cho mọi người. Chơi với toán - Lần đầu tiên Toán học không còn đứng vị trí đầu tiên trong câu, không còn là chủ thể của chủ đề, nó chỉ là bổ ngữ cho động từ Chơi. Nhưng một động từ Chơi đó phải chăng đã làm cho Toán bao hàm ý nghĩa của cả 4 chủ đề trước: Với toán học, chúng ta chơi ở khắp nơi, trong khi chơi ta thấy thế giới tốt đẹp hơn, những trò chơi kết nối chúng ta, và luôn có các trò chơi tương ứng để dành cho mọi người chúng ta. Vậy thì ngày hôm nay đây, xin mời các bạn đến với một cuộc chơi đa màu sắc."
Viện trưởng Viện Toán học - GS.TSKH. Đoàn Thái Sơn cho rằng, toán học rất quan trọng đối với xã hội và sứ mệnh lan tỏa, phổ biến các kiến thức đại chúng về toán học, các thành tựu và ứng dụng toán học trong đời sống đang được Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo toán học quốc tế UNESCO (ICRTM) nỗ lực thực hiện. Đó là các hoạt động triển khai đào tạo, quảng bá toán học rộng khắp, mà một trong số đó là các sự kiện Ngày Toán học Quốc tế thường niên như ngày hôm nay.
Trong phần bài giảng đại chúng “Hình học, IMO và AI” nói về AlphaGeometry – một thành tựu nổi bật trên bản đồ công nghệ thế giới liên quan đến AI, liên quan đến những người Việt rất xuất sắc trong môi trường quốc tế, TS. Trần Nam Dũng (Phó hiệu trưởng Trường Phổ thông năng khiếu - ĐHQG HCM) và TS. Lương Minh Thắng (Chuyên gia nghiên cứu và quản lý cao cấp tại Google Deepmind, đồng tác giả AlphaGeometry), khán giả được đưa vào một câu chuyện truyền cảm hứng, có lớp lang và đầy hấp dẫn, đi từ nguồn gốc các cách tiếp cận để giải bài toán hình học chứa đựng nhiều sáng tạo, độc đáo, bất ngờ trong các cuộc thi Olympic Toán quốc tế (IMO), những cố gắng trước đó để tìm kiếm các cơ chế chứng minh tự động các định lý toán học, đến câu chuyện sáng tạo AlphaGeometry của nhóm tác giả chính bao gồm 3 chàng trai trẻ của Việt Nam, và trải mình với những đánh giá, cảm nhận về một số huy chương vàng IMO về AlphaGeometry, lời giải viết tay của TS. Lê Bá Khánh Trình – Huy chương Vàng IMO 1979 với lời giải sáng tạo, cho bài thi IMO 2015.
TS. Lương Minh Thắng – một trong 3 người trẻ đó, khi nói về AlphaGeometry, đặt câu hỏi “Tại sao lại làm toán?”. Câu trả lời là, trong lĩnh vực của mình, toán chính là phương tiện để tiến tới những tiến bộ đột phá trong AI. AlphaGeometry mang tới lời giải toán mà không cần đến sự nỗ lực của con người – cách tiếp cận AI biểu tượng-não bộ, nơi các hệ thống AI tìm cách tích hợp các phương pháp dựa trên mạng phỏng não với kiến thức biểu tượng. TS đưa ra các ví dụ về các bài toán IMO, cấu trúc và tổng quan về cách xử lý kiến tạo dữ liệu và tiến trình học sâu để thiết lập hệ AI biểu tượng não bộ - những ý tưởng chính hình thành AlphaGeometry. AlphaGeometry được các nhà toán học hàng đầu thế giới như Terence Tao, Peter Scholze, Ngô Bảo Châu, v.v, đánh giá là một công trình tuyệt vời với kết quả mạnh mẽ đáng ngạc nhiên, hay một AI rất đáng chú ý vì suy nghĩ rất giống người.
Trong lĩnh vực kinh tế, xã hội, các phương pháp nghiên cứu định lượng, ứng dụng các mô hình toán học chắc chắn là những công cụ “gối đầu giường” của bất kỳ nhà kinh tế học nào. TS. Nguyễn Việt Cường (Phó Giám đốc Viện nghiên cứu Phát triển Mekong), với uy tín của mình không những ở Việt Nam mà còn trên bình diện thế giới, đã trình bày một bài giảng về chủ đề “Phương pháp nghiên cứu định lượng trong kinh tế xã hội”.
Bài giảng của TS. Cường đề cập đến toán học được ứng dụng rộng rãi trong khoa học xã hội, những thách thức trong đo lường quan hệ nhân quả, cùng các phương pháp toán - kinh tế định lượng. Toán trong nghiên cứu kinh tế xã hội bao gồm nghiên cứu lý thuyết, phát triển phương pháp như phương pháp thống kê, phương pháp điều tra, và nghiên cứu thực nghiệm như nghiên cứu mô tả, kiểm định giả thuyết. TS. nêu lên một số ví dụ sống động và thú vị, chẳng hạn các quốc gia tiêu thụ nhiều socola đạt được nhiều giải Nobel; từ đó đi đến suy luận “Liệu có phải tiêu dùng socola nâng cao dinh dưỡng và khả năng tư duy của người dân?”. Nhiệm vụ của một nhà kinh tế xã hội chính là kiểm định và chứng minh hay phản chứng giả thuyết đó, nhờ toán học. Bài giảng của TS. Nguyễn Việt Cường giới thiệu một số phương pháp phân tích định lượng phổ biến được sử dụng nhằm lượng hóa các mối quan hệ nhân quả trong kinh tế xã hội. Hay nói đơn giản là làm sao để “đo lường” tác động nhân quả của một yếu tố (hay một chính sách) lên một nhóm đối tượng cụ thể.
Trong phần Tọa đàm, GS.TSKH. Phùng Hồ Hải (Viện Toán học – VAST) quan niệm về chủ đề của ngày Toán học Quốc tế: “Chơi với Toán học” mang hàm nghĩa sự thân thiện của toán học và mong muốn mang toán đến tất cả mọi người. Toán học cần phải trở nên phổ cập, để chuẩn bị cho những người trẻ phát triển trong tương lai. Chơi với toán học cũng là cách học toán hiệu quả nhất để đến với tình yêu toán học. Chia sẻ về Tạp chí Pi do những nhà khoa học tâm huyết mang toán học đến với đại chúng, GS cho biết số lượng độc giả của Pi đang tăng chắc chắn là một tín hiệu tích cực cho toán học. Để việc này bền vững, rõ ràng các cách tiếp cận theo hướng chơi với toán, vui vẻ, độc đáo và dễ tiếp cận với độc giả hơn là hướng đi tất yếu và có ích hơn.
Cũng mang toán học đến các bạn trẻ, nhưng từ một góc nhìn khác PGS.TS. Chu Cẩm Thơ (Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Bộ GD-ĐT) chọn cho mình hướng đi thông qua POMath - chương trình dạy toán cho trẻ em thông qua các trò chơi, hoạt động, những tình huống thực tế. “Chủ đề của ngày hôm nay lại rất trùng khớp với những gì mà chúng tôi theo đuổi. Trong quá trình cho trẻ em làm toán qua trò chơi, các em không chỉ đi tìm chiến thắng hay vượt qua thử thách, mà còn thể hiện cả thái độ và con người mình, những tính cách tiềm ẩn, những cảm xúc xã hội. Đó là những thông tin hay dấu hiệu rất quan trọng để chúng ta hiểu được con trẻ và qua đó có những ứng xử phù hợp.”
Đối với TS. Nguyễn Việt Cường, để đáp ứng với các điều kiện thay đổi nhanh chóng trong nền kinh tế, xã hội hiện đại, các mô hình kinh tế cũng cần có sự thay đổi, và ngày càng cần nghiên cứu những mô hình có thể bao quát nhiều yếu tố. Để làm được việc đó, toán học chính là chìa khóa.
“Học toán có thể giúp người ta suy nghĩ một cách phức tạp, khi gặp những bài toán nhiều tầng lớp, cần một tư duy tổng hợp, và đó là một điều thực sự cần thiết cho cuộc sống. Khả năng suy nghĩ phức tạp thực ra chính là để nhìn nhận một cách đơn giản những vấn đề phức tạp. Đó chính là lợi thế của tư duy toán học” - PGS.TSKH. Phan Thị Hà Dương, chia sẻ về quan điểm độc đáo khi cho rằng của chúng ta cần phải “chạm” được đến các nơ-ron khi suy nghĩ hệ thống.
Sự kiện Ngày Toán học Quốc tế là một cuộc chơi đa diện đầy màu sắc, nơi các diễn giả thuyết giảng về nhiều lĩnh vực, các khách mời tọa đàm trao đổi và chia sẻ nhiều quan điểm sâu sắc, các khán giả trong khán phòng, trên không gian online cũng tham gia tích cực, đặt câu hỏi, thảo luận hay cùng chơi với toán trong phần minigame và nhận được những phần quà có ý nghĩa, đậm dấu ấn toán học.
