GS.TSKH Đỗ Đức Thái, Chủ biên môn Toán, Chương trình phổ thông 2018; Trưởng khoa Toán - Tin, trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho rằng, để xây dựng đúng đắn quan điểm, mục tiêu, phương thức và cách thức công nhận tốt nghiệp THPT cho học sinh cần thống nhất 6 nguyên tắc cơ bản:
Thứ nhất, đổi mới phương thức thi và công nhận tốt nghiệp THPT theo hướng gọn nhẹ, giảm áp lực và tốn kém cho xã hội nhưng vẫn bảo đảm độ tin cậy, trung thực, đánh giá đúng năng lực học sinh.
Thứ hai, cung cấp dữ liệu cho việc tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học. Tuy nhiên, Bộ GD-ĐT nên khuyến khích các trường đại học và cao đẳng tự chủ hoàn toàn trong vấn đề tuyển sinh với những phương thức tuyển sinh khác nhau phù hợp với từng nhà trường.
Thứ ba, Nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 nêu rõ: “Trung học phổ thông phải tiếp cận nghề nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học sau phổ thông có chất lượng”. Như vậy, phương thức thi và công nhận tốt nghiệp THPT phải trực tiếp góp phần thực hiện thành công những chỉ đạo của Nghị quyết 29 về tính định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT “nhằm phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”.
Thứ tư, phương thức thi và công nhận tốt nghiệp THPT phải trực tiếp góp phần “quan tâm, tạo những điều kiện tốt nhất để các em phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất, phát huy sở trường cá nhân. trở nên đặc biệt - theo cách riêng của mình và trở thành một phần đáng tự hào của Tổ quốc, dân tộc Việt Nam, tự tin bước ra thế giới với tâm thế của những công dân toàn cầu" (Thư của Chủ tịch mớc Võ Văn Thưởng gửi ngành Giáo dục nhân dịp khai giảng năm học mới 2023-2024).
Thứ năm, thực hiện mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, thực hiện yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực của học sinh; Đánh giá giáo dục phải tuân thủ nguyên lý: “Học gì thi nấy”. Không thể để xảy ra việc đánh giá giáo dục điều tiết, chi phối mục tiêu giáo dục, tức là không thể để xảy ra việc “Thi gì học nấy”.
Thứ sáu, tạo dựng niềm tin cho học sinh và cha mẹ học sinh về giá trị mà học vấn của môn học đó mang lại cho cuộc đời của học sinh sau này; từ đó động viên, lôi cuốn học sinh vào môn học. Đổi mới nội dung và phương pháp dạy học của mỗi môn học để đạt được điều đó, không thể dùng biện pháp hành chính: bắt buộc thi môn học để buộc học sinh phải học môn đó.
Thi tốt nghiệp THPT chỉ nên 2-3 môn bắt buộc
Trên cơ sở những nguyên tắc trên, GS.TSKH Đỗ Đức Thái đề xuất hai phương án về môn thi tốt nghiệp.
Cụ thể: Phương án 1 gồm hai môn bắt buộc là Toán và Ngữ văn. Phương án 2 gồm ba môn bắt buộc là Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ. Ngoài ra, kỳ thi sẽ bao gồm hai môn khác được lựa chọn theo sở trường của học sinh, phù hợp với việc học theo định hướng nghề nghiệp ở chương trình giáo dục phổ thông.
Để thực hiện tốt nhiệm vụ đổi mới kỳ thi tốt nghiệp THPT đáp ứng yêu cầu Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, GS.TSKH Đỗ Đức Thái nhấn mạnh, xây dựng đội ngũ chuyên gia, giáo viên ra đề thi là nhiệm vụ quan trọng. Đây chính là những người quyết định chất lượng của đề thi, và do đó quyết định sự thành bại của kì thi.
Ông Thái kiến nghị, đội ngũ xây dựng ngân hàng đề thi gồm: Ban xây dựng và phát triển chương trình các môn học trong Chương trình GDPT 2018; Các tác giả chủ chốt của các bộ SGK; Các chuyên gia, giáo viên phổ thông cốt cán có nhiều kinh nghiệm trong việc xây dựng đề thi.
Bộ GD-ĐT cho biết, số môn thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025 bao gồm 11 môn thi: Ngữ văn, Toán, Ngoại ngữ, Lịch sử, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật, Tin học, Công nghệ (nếu tính đủ các môn Ngoại ngữ sẽ là 17 môn). Trong đó sẽ có một số môn thi bắt buộc và một số môn lựa chọn.
Hiện Bộ GD-ĐT đang triển khai lấy ý kiến của giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục lựa chọn 1 trong 2 phương án về số môn thi cho kỳ thi tốt nghiệp từ 2025.
Phương án 1 gồm 4 môn bắt buộc là toán, ngữ văn, ngoại ngữ, lịch sử và 2 môn tự chọn trong số các môn đã lựa chọn học.
Phương án 2 gồm 3 môn bắt buộc là toán, ngữ văn, ngoại ngữ và 2 môn tự chọn trong số các môn đã được học, trong đó có cả môn lịch sử.
Theo GS.TSKH Đỗ Đức Thái, tùy vào mục tiêu giáo dục mà mỗi quốc gia tổ chức thi, xét công nhận tốt nghiệp THPT khác nhau. Tuy nhiên, có một điểm chung giữa các quốc gia là phương thức thi và công nhận tốt nghiệp THPT theo hướng gọn nhẹ, tôn trọng quyền lựa chọn của học sinh nhằm phát huy sở trường của từng học sinh.
-Nga: Kỳ thi quốc gia thống nhất – là hình thức cơ bản đánh giá học sinh tốt nghiệp lớp 11 (Chương trình Giáo dục phổ thông của Nga chỉ có 11 năm) dành cho các trường trên lãnh thổ Liên bang Nga.
Kỳ thi này của Nga bao gồm 14 môn học ở trường phổ thông, trong đó có 2 môn bắt buộc là Tiếng Nga và Toán. Các môn khác do Học sinh tự chọn.
12 môn tự chọn là: Lịch sử; Khoa học xã hội; Văn học; Vật lý; Khoa học máy tính - Công nghệ thông tin và truyền thông (ICT); Hóa học; Sinh học; Địa lí; Tiếng Anh Tiếng Đức; Tiếng Pháp; Tiếng Tây Ban Nha.
-Nước Mỹ: Năm 2015, còn 21/50 bang toàn nước Mỹ duy trì chính sách thi tốt nghiệp THPT, trong đó có Florida, Texas, California và New York.
Tuy nhiên, đến năm 2018 chỉ còn 12 bang. Bài thi sử dụng cũng rất khác nhau. Phần lớn 12 bang này tổ chức, thiết kế bài thi chuẩn hóa toàn bang riêng nhưng cũng có bang như Mississippi, New Jersey cho phép học sinh thi bài thi do các tổ chức khảo thí chuyên nghiệp tổ chức để thay thế như bài thi ACT, SAT.
Ở một số bang này, học sinh có nhiều lựa chọn để lấy bằng tốt nghiệp, trong đó có cả hình thức nộp hồ sơ chứng minh học lực.
-Nhật Bản: Không có kỳ thi tốt nghiệp THPT và giao việc tuyển sinh Đại học cho các trường Đại học.
-Trung Quốc: Tổ chức một kỳ thi thống nhất trong cả nước tại các tỉnh (diễn ra trong 2-3 ngày ) do Bộ Giáo dục chủ trì (các tỉnh có thể tổ chức ra đề thi riêng căn cứ trên phạm vi nội dung do Bộ Giáo dục quy định).
Thi 3 môn thi bắt buộc, gồm: Toán, Trung văn, Anh văn và một môn lựa chọn là Khoa học tự nhiên hoặc Khoa học xã hội.
Hình thức thi: Trắc nghiệm kết hợp với tự luận: Kết quả thi dùng để xét công nhận tốt nghiệp THPT và được các trường Đại học, Cao đẳng xem xét khi tuyển sinh.
-Hàn Quốc: Học sinh không phải trải qua một kỳ thi quốc gia để tốt nghiệp THPT như nhiều quốc gia khác trên thế giới. Các trường THPT cấp chứng chỉ xác nhận học sinh đã hoàn thành chương trình học THPT và được công nhận tốt nghiệp THPT.
- Thái Lan: Học sinh lớp 12 phải tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia với các đề thi quốc gia.
-Phần Lan: Chỉ có kỳ thi quốc gia duy nhất nhưng rất căng thẳng (gọi là bài thi Matriculation Examination - ME) để xét tốt nghiệp.
-Hà Lan: Là một trong những nước yêu cầu phải thi tốt nghiệp THPT.
-Australia: Không có bài thi tốt nghiệp quốc gia bắt buộc. Các kỳ thi tốt nghiệp THPT đều do trường THPT tổ chức thi và được gọi là “kỳ thi của trường" (School based Assessment).
