GS Trần Quốc Vượng - người khai mở ngành Hà Nội học

Tôn vinh Giáo sư Trần Quốc Vượng - người khai mở Hà Nội học hiện đại

Ngày 24-12, Trường Đại học Thủ đô Hà Nội tổ chức hội thảo khoa học “Trần Quốc Vượng - Giáo sư khai sáng Hà Nội học hiện đại”. Sự kiện được tổ chức nhân kỷ niệm 20 năm ngày mất của Giáo sư Trần Quốc Vượng, một học giả lớn, trí thức tiêu biểu của khoa học xã hội và nhân văn Việt Nam đương đại.

Ban Tổ chức cho biết, hội thảo nhận được 33 bài viết của 39 tác giả, được in thành sách với nhan đề “Trần Quốc Vượng - Giáo sư khai sáng Hà Nội học hiện đại”, đề cập toàn diện các lĩnh vực Hà Nội học mà Giáo sư đã dày công nghiên cứu và kiến tạo. Cuốn sách gồm ba phần: Những vấn đề chung; Địa lý - Không gian Hà Nội; Lịch sử - Văn hóa Hà Nội và các vùng liên quan.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS. TS. Đỗ Hồng Cường, Hiệu trưởng Trường Đại học Thủ đô Hà Nội nhấn mạnh, Giáo sư Trần Quốc Vượng là một trong số ít nhà khoa học hội tụ chiều sâu tri thức, bản lĩnh học thuật và tinh thần dấn thân, để lại dấu ấn đậm nét trong nhiều lĩnh vực như sử học, khảo cổ học, dân tộc học và văn hóa học. Với ông, khoa học không chỉ là nghề nghiệp mà còn là một cách sống, một trách nhiệm công dân và một sứ mệnh văn hóa và tình yêu đối với Thủ đô Hà Nội.

Với Thăng Long - Hà Nội, Giaó sư Trần Quốc Vượng không chỉ là một nhà nghiên cứu mà còn là người khai mở một hệ hình tư duy khoa học mới, đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của Hà Nội học hiện đại. Ông tiếp cận Hà Nội như một chỉnh thể sống, nơi lịch sử, không gian, văn hóa và con người đan cài trong các lớp trầm tích của đất - nước - ký ức - thời gian. Từ cách tiếp cận liên ngành giàu chiều sâu ấy, Hà Nội hiện lên không chỉ như một đô thị lịch sử mà là một thực thể văn hóa năng động, luôn vận động, tiếp biến và sáng tạo. Tư tưởng khoa học của Giáo sư đã vượt ra khỏi phạm vi hàn lâm, trở thành nguồn cảm hứng và cơ sở lý luận quan trọng cho nhiều cách tiếp cận mới về bảo tồn di sản, phát triển đô thị và xây dựng bản sắc Thăng Long - Hà Nội trong bối cảnh đương đại.

Trong bối cảnh Hà Nội hướng tới mô hình phát triển dựa trên nguồn lực di sản và sức sáng tạo của con người, tư tưởng của Giáo sư Trần Quốc Vượng càng cho thấy sức sống lâu dài, tính dự báo và giá trị định hướng chiến lược, PGS.TS Đỗ Hồng Cường khẳng định.

Tại hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Ủy viên Hội đồng Trường Đại học Thủ đô Hà Nội kể lại cách đây 56 năm, ông may mắn được Giáo sư Trần Quốc Vượng nhận làm học trò ngay từ những ngày đầu vào học Khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. “Sau khi tốt nghiệp đại học, tôi được đi tu nghiệp ở nhiều nơi, theo học nhiều thầy giỏi, danh tiếng lừng lẫy, nhưng dường như chưa từng có bài giảng nào cuốn hút đến kỳ lạ như những bài thầy Trần Quốc Vượng dạy cho chúng tôi thuở mới chập chững bước vào nghề”, Nhà giáo Nguyễn Quang Ngọc chia sẻ.

Theo thống kê chưa đầy đủ, từ năm 1959 đến năm 2005, Giáo sư Trần Quốc Vượng có 71 công trình nghiên cứu về Hà Nội, trong đó có 28 công trình quan trọng, ghi dấu ấn đặc trưng về không gian lịch sử - văn hóa Cổ Loa - Vạn Xuân - Đại La - Thăng Long - Hà Nội. Qua các công trình học thuật, các bài giảng, thuyết trình và hệ thống ý tưởng khoa học của ông, giới nghiên cứu dần nhận diện rõ hình hài của một ngành học mới - Hà Nội học theo hướng liên ngành, liên kết và hội nhập quốc tế.

Giáo sư Trần Quốc Vượng từng kiến nghị thành phố Hà Nội thành lập một Trung tâm Hà Nội học nhằm tập hợp các nhà nghiên cứu thuộc nhiều lĩnh vực tự nhiên và khoa học xã hội - nhân văn để khắc họa toàn diện chân dung Thăng Long - Hà Nội. Đề xuất này đã được đánh giá cao tại hội thảo khoa học quốc tế Phát triển bền vững Thủ đô Hà Nội văn hiến, anh hùng, vì hòa bình, tổ chức nhân dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, đồng thời thông qua nghị quyết xây dựng ngành Hà Nội học hiện đại. Năm 2024, Viện Hà Nội học và đào tạo quốc tế thuộc Trường Đại học Thủ đô Hà Nội ra đời, từng bước hiện thực hóa tâm nguyện của Giáo sư.

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà giáo trong đó nhiều người là học trò của Giaó sư Trần Quốc Vượng như GS.TS Đinh Quang Hải, GSTS Lâm Thị Mỹ Dung, PGSTS Bùi Xuân Đính, PGSTS Nguyễn Thị Phương Chi...đã chia sẻ nhiều kỷ niệm cá nhân GS, nêu bật những đóng góp của ông đối với Hà Nội và sự hình thành, phát triển của ngành Hà Nội học.

Đặc biệt, GS.TS Nguyễn Chí Bền - Viện văn hóa nghệ thuật Quốc gia Việt Nam đã đưa ra đề xuất cần số hóa các nghiên cứu của GS Trần Quốc Vượng, xây dựng ngân hàng dữ liệu các công trình và tư liệu nghiên cứu của GS để lưu giữ lâu dài và giúp các thế hệ sinh viên, các học giả và nhân dân thuận lợi tra cứu.

TS Lê Thị Thu Hương, Viện trưởng Viện Hà Nội học và Đào tạo quốc tế, trường ĐH Thủ đô Hà Nội cho biết, bộ môn Hà Nội học đã trở thành môn học chính thức, là bản sắc của nhà trường với hơn 2.000 sinh viên học bộ môn này mỗi năm.

Không chỉ phát triển trong trường học, Viện đã thẩm định xong tài liệu môn học địa phương để bồi dưỡng cho giáo viên phổ thông Hà Nội với bộ môn Hà Nội học theo yêu cầu chương trình GDPT 2018.

Trường Đại học Thủ đô Hà Nội đã xây dựng được 10 giáo trình/sách tham khảo phục vụ việc giảng dạy Hà Nội học; số hóa hơn 300 tài liệu về Hà Nội từ tủ sách Thăng Long - Hà Nội. Viện Hà Nội học đã xây dựng được Website hanoihoc, kết nối với nhà xuất bản Hà Nội đưa học liệu số lên trang website. Bằng công nghệ số đã phục dựng để giúp giáo viên, học sinh có điều kiện thuận lợi tìm hiểu kiến thức về nhiều lĩnh vực văn hóa, lịch sử của Thủ đô.

Đáng chú ý, Viện Hà Nội học đã hoàn thành việc xây dựng được không gian Hà Nội học có ý nghĩa tại Thường Tín, cơ sở 4 của trường ĐH Thủ đô Hà Nội để học sinh không có điều kiện đi hết các vùng miền có thể trải nghiệm tại không gian này.

Trong bối cảnh chuyển đổi số nhanh, Hà Nội học hiện đại mang tính liên ngành cần được cụ thể hóa bằng những phương pháp và cách tiếp cận mới đói với cả người nghiên cứu và người học, tìm hiểu về Hà Nội.

Trường Đại học Thủ đô Hà Nội đã xây dựng không gian Hà Nội học, từng bước mô hình hóa, số hóa để người học được trải nghiệm, được cảm nhận được sống trong không gian của Hà Nội xưa và nay.

Trong bối cảnh Hà Nội đang hướng tới mô hình phát triển dựa trên nguồn lực di sản và sức sáng tạo của con người, tư tưởng của Giáo sư Trần Quốc Vượng càng cho thấy sức sống lâu dài, tính dự báo và giá trị định hướng chiến lược. Giáo sư Trần Quốc Vượng với những nghiên cứu mang tính liên ngành chính là người khai mở một hệ hình tư duy khoa học mới, đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của Hà Nội học hiện đại với nhiều cách tiếp cận mới về bảo tồn di sản, phát triển đô thị và xây dựng bản sắc Thăng Long - Hà Nội trong bối cảnh đương đại.