Luật Dân số vừa được Quốc hội thông qua đã bãi bỏ quy định “mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có từ 1 đến 2 con”, thay vào đó, cặp vợ chồng quyết định thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh. Đồng thời, Luật cũng quy định lao động nữ sinh con thứ hai được nghỉ thai sản 7 tháng. Gia đình sinh đủ 2 con được ưu tiên mua nhà xã hội. Nhà nước sẽ hỗ trợ tài chính khi sinh con với phụ nữ dân tộc thiểu số rất ít người; phụ nữ tại các địa phương có mức sinh dưới mức sinh thay thế hoặc phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi.
Luật Dân số đánh dấu bước chuyển lớn trong chính sách dân số, chuyển trọng tâm từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, hướng tới mục tiêu duy trì mức sinh thay thế. Bởi hiện nay, tỷ suất sinh của cả nước đang có xu hướng giảm. Theo các số liệu thống kê, mức sinh của nước ta chỉ đạt 1,91 con/phụ nữ (trong khi mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ). Hiện có 13/34 tỉnh thành có mức sinh dưới mức sinh thay thế, đặc biệt, có những tỉnh thành mức sinh xuống rất thấp với 1,43 con/phụ nữ.
Trong xã hội ngày nay, nhiều bạn trẻ có xu hướng kết hôn và sinh con muộn. Nhiều cặp vợ chồng không muốn sinh nhiều con. Bởi sinh một đứa con là gia đình phát sinh thêm nhiều khoản phải chi tiêu: tiền sữa, tiền quần áo, tã bỉm và các vật dụng cần thiết cho bé, tiền tiêm phòng và chăm sóc y tế mỗi khi không may bé ốm đau.v.v.. Chưa kể, việc tìm kiếm nhà ở, trường học cho con…cũng là những áp lực không nhỏ đối với cặp vợ chồng trẻ. Bên cạnh đó, quan niệm sống và nhiều giá trị của gia đình cũng thay đổi dẫn đến việc ngại kết hôn và sinh con.
PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, nguyên Viện trưởng Viện Xã hội học cho rằng, khi mức sinh giảm thì quá trình già hóa dân số diễn ra rất nhanh và gây ra nhiều hệ lụy, đó là thiếu hụt lực lượng lao động, dẫn đến suy giảm tăng trưởng kinh tế-xã hội.
Hiện tượng mức sinh thấp và già hóa dân số đã xảy ra ở nhiều nước trên thế giới. Trong số đó, nhiều quốc gia đã là nước phát triển, mức sống của người dân khá rồi. Thế nhưng, đối với Việt Nam thì đặc biệt ở chỗ là chúng ta vẫn chưa phải nước giàu và chúng ta đặt ra cái mục tiêu trở thành nước công nghiệp phát triển vào năm 2045. Cho nên nếu như mà để mức sinh thấp dẫn đến dân số giảm, già hóa dân số đến quá nhanh thì có thể sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu này”, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh phân tích.
Luật Dân số ra đời là bước tiến lớn trong việc xây dựng và triển khai chính sách dân số một cách ổn định, bền vững. Theo PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, những quy định của luật về việc tạo điều kiện, hỗ trợ để khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con là hết sức nhân văn và sẽ có vai trò quan trọng trong việc hạn chế mức sinh giảm quá thấp. Tuy nhiên, về lâu dài, để duy trì mức sinh thay thế một cách bền vững thì cần có thêm nhiều giải pháp khác.
“Nếu như chúng ta đặt ra mục tiêu không để cho mức sinh giảm thấp hơn nữa thì các quy định của luật về ưu tiên nhà ở, hỗ trợ một phần kinh phí khi sinh con thứ 2, tăng thời gian nghỉ thai sản…là khả thi để có thể đạt được mục tiêu đó. Nhưng nếu đặt ra mục tiêu là phải duy trì mức sinh thay thế tôi nghĩ phải đòi hỏi nguồn lực rất lớn và phải có một cách tiếp cận thật sự khác.
Cần phải xác định thật rõ, thứ nhất việc duy trì mức sinh thay thế có ý nghĩa quan trọng thế nào đối với phát triển bền vững của quốc gia trong tương lai và phải đặt ra những mục tiêu cụ thể và chiến lược cụ thể, phải có cách huy động nguồn lực lớn giống như là chúng ta huy động nguồn lực cho những việc quan trọng khác của quốc gia như là cho đào tạo, cho quốc phòng, an ninh, cho bảo vệ môi trường... và cần có các giải pháp tổng thể từ tuyên truyền, vận động, định hướng giá trị cho đến lối sống rồi việc làm, giáo dục đào tạo và những chính sách hỗ trợ cụ thể cho người sinh đủ hai con. Như vậy mới giải quyết được bản chất vấn đề nếu như chúng ta muốn duy trì vững chắc mức sinh thay thế”, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh nêu quan điểm.
