Ô nhiễm không khí không còn là vấn đề của riêng một con phố hay một khu vực, đó là thách thức lan tỏa, ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng theo nhiều cách khác nhau. Có người chỉ cần hít phải khói bụi là có những phản ứng tức thì như ho rát, cay mắt, khó thở. Có những người ít biểu hiện hơn, nhưng bụi mịn cùng các chất ô nhiễm vẫn âm thầm đi sâu vào phổi, tích tụ theo năm tháng và gây ra hậu quả nguy hiểm về lâu dài. Những người dễ tổn thương nhất là trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có bệnh hô hấp, tim mạch.
Ô nhiễm tăng lên vì đâu?
Cùng với quá trình đô thị hóa và hoạt động sản xuất, không khí tại nhiều thành phố lớn đang chịu áp lực lớn từ nhiều nguồn: giao thông, xây dựng, công trình thi công, nhà máy và cả những hoạt động sinh hoạt như đốt rơm rạ hay đốt rác. Theo ông Đinh Xuân Ngôn, Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường, bụi nói chung và đặc biệt là bụi mịn đang trở thành vấn đề đáng lo ngại tại các đô thị lớn khi nồng độ vượt giới hạn an toàn.
Một điều đáng chú ý là một số loại bụi rất nhỏ, mắt thường khó nhận biết, nhưng lại dễ xâm nhập sâu vào hệ hô hấp. Khi đã bay lên không trung, các hạt ô nhiễm có thể di chuyển xa, khiến ô nhiễm trở nên khó kiểm soát và vượt ra khỏi phạm vi nguồn phát sinh ban đầu, tức là ô nhiễm “không biên giới”.
Những việc mỗi người có thể làm ngay
Trong khi chờ đợi các giải pháp tổng thể từ chính quyền và doanh nghiệp, mỗi cá nhân vẫn có thể chủ động giảm thiểu rủi ro bằng các thói quen hàng ngày. Ông Ngôn nhấn mạnh: biết lúc nào nên tránh xa nguồn ô nhiễm và tự bảo vệ khi buộc phải ra đường là bước bắt đầu cần thiết.
- Chọn khẩu trang đúng chuẩn: Không phải khẩu trang nào cũng có hiệu quả giống nhau. Một khẩu trang đạt tiêu chuẩn phải có khả năng lọc bụi mịn và, trong trường hợp cần, hạn chế hơi khí độc. Khi mua khẩu trang, hãy ưu tiên sản phẩm có kiểm định chất lượng. Khẩu trang đã dùng cần được bảo quản, giặt hoặc thay thế theo hướng dẫn của nhà sản xuất để duy trì hiệu quả.
- Đi đường thông thoáng, hạn chế giờ cao điểm: Nếu có thể, chọn tuyến đường ít ùn tắc. Hạn chế ra ngoài khi cảnh báo chất lượng không khí ở mức xấu.
- Vệ sinh cá nhân sau khi ra ngoài: Khi trở về nhà, rửa mặt, rửa tay, súc họng và vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý để loại phần nào hạt bám trên niêm mạc. Quần áo đi đường nên giặt sớm, tránh để bụi lưu lại trong nhà.
- Hạn chế gây ô nhiễm cục bộ: Ở nông thôn và ven đô, khói từ đốt rơm rạ, đốt rác là nguồn phát thải đáng kể những hạt rất nhỏ, dễ tác động đến hô hấp. Thay vì đốt, người dân có thể tham gia mô hình thu gom, ủ phân hoặc tận dụng rơm rạ theo hướng dẫn địa phương.
Công nghệ và quản lý: vai trò không thể thiếu
Giải pháp bền vững cần sự kết hợp giữa chính sách, công nghệ và hành động cộng đồng. Ở quy mô nhà máy, các hệ thống xử lý khí thải (xử lý SO₂, xử lý bụi bằng công nghệ tĩnh điện, bộ lọc...) có thể giảm lượng phát thải rất hiệu quả, có khi lên tới hơn 99% với giải pháp phù hợp. Những nghiên cứu tại các Viện và trường đại học cũng cho thấy việc chuyển đổi rơm rạ thành than sinh học hay phân bón hữu cơ là hướng đi kép: vừa giảm đốt ngoài trời, vừa tạo ra sản phẩm có giá trị.
PGS.TS Hoàng Xuân Cơ, nguyên Phó chủ nhiệm Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh rằng giảm ô nhiễm không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý hay doanh nghiệp mà còn đòi hỏi hành động từ mỗi cá nhân: tiết kiệm nguyên liệu, hạn chế lãng phí, và thay đổi thói quen tiêu dùng, sinh hoạt để giảm phát thải.
Không khí sạch là lợi ích chung và để có được điều đó cần nỗ lực đồng bộ từ nhiều phía. Cơ quan quản lý cần kiểm soát chặt nguồn thải, doanh nghiệp phải tuân thủ và nâng cao tiêu chuẩn xử lý, khoa học tiếp tục tìm giải pháp, trong khi mỗi người dân bắt đầu từ những thói quen nhỏ nhất: chọn khẩu trang đúng, tránh nguồn ô nhiễm cục bộ, không đốt rác hay rơm rạ bừa bãi. Những thay đổi đời thường ấy, khi nhân rộng, sẽ góp phần giảm áp lực lên môi trường và mang lại bầu không khí tốt hơn cho cộng đồng.
