Lây nhiễm HIV ngày càng trẻ hoá
Kiên giang là địa phương đứng thứ 4 các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long và đứng thứ 16 cả nước về số người nhiễm HIV. Trung bình mỗi năm Kiên Giang phát hiện thêm khoảng 400 ca nhiễm mới, trong đó hơn 80% là do lây nhiễm qua quan hệ tình dục không an toàn. Tỷ lệ mắc tập trung cao ở những điểm nóng như Phú Quốc, Rạch Giá, Hà Tiên, Kiên Hải – trong đó nóng nhất là Phú Quốc, điểm du lịch và cũng là nơi MSM ở các nơi khác tìm đến sinh sống đông.
Cũng như Bình Dương và 1 số tỉnh khác ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, tại Kiên giang, trong số các ca nhiễm mới nhóm MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới) chiếm hơn 50%. Riêng tại các địa phương triển khai dự án EPIC là Rạch Giá, Châu Thành và Phú Quốc, nhờ đẩy mạnh hoạt động tiếp cận, tư vấn, tìm ca nhiễm mới đã phát hiện số ca nhiễm HIV là MSM chiếm 59% các ca nhiễm mới. Đặc biệt, thông qua hoạt động giám sát, Kiên giang đã ghi nhận nhiều trường hợp nhiễm HIV liên quan đến MSM là trẻ vị thành niên 14-15 tuổi.
Bác sĩ Võ Thị Lợt- Phó Giám đốc Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Kiên Giang (CDC Kiên Giang) cho biết, tỉnh đang quản lý 4.086 người nhiễm HIV, trong đó có 3.161 người nhiễm đang được điều trị thuốc kháng vi rút ARV, trong số này có 74 trường hợp là trẻ em dưới 15 tuổi. Đây là con số cho thấy nhiều lo ngại về xu hướng trẻ hoá người nhiễm HIV tại nơi đây.
Có mặt tại Phòng khám OPC thành phố Rạch Giá, bác sĩ Lưu Thị Quỳnh Nga chia sẻ với chúng tôi về nỗi buồn của chị khi 3 năm gần đây phải chứng kiến nhiều bệnh nhân mới nhiễm HIV đến đăng ký điều trị đang là học sinh lớp 12, hoặc là sinh viên. “Từ đầu năm đến nay tiếp nhận điều trị thêm 88 bệnh nhân mới, trong đó khoảng 50% là MSM. Có khoảng 10 ca đang là học sinh, sinh viên, các em không dám nói với cha mẹ, với nhà trường, có một em sinh năm 2008, vừa tròn 15 tuổi”.
Lật giở lại hồ sơ của bệnh nhân mới 15 tuổi, bác sĩ chuyên khoa I Cao Thanh Việt, Trưởng phòng khám OPC Rạch Giá cho biết, đây là trường hợp bị lôi kéo dụ dỗ đi vào con đường đồng tính, chứ bản thân các em chưa bộc lộ rõ về giới. Bác sĩ Việt còn chia sẻ thêm về chùm ca nhiễm liên quan đến quan hệ tình dục không an toàn ở nhóm MSM: “Bệnh nhân đầu tiên là một MSM, 69 tuổi, sau khi nghi có khối u ở thực quản, Bệnh viện ở Kiên Giang đã chuyển bệnh nhân đến Bệnh viện Ung bướu TP.HCM. Tại đây, sau khi các bác sĩ khám và nhận định không phải ung thư, bệnh nhân được chuyển sang Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM và được xác định bị nấm thực quản – bệnh hay gặp ở người nhiễm HIV, đồng thời cho xét nghiệm và có kết quả dương tính. Sau đó bệnh nhân đã thông báo cho 2 bạn tình của mình đi xét nghiệm và kết quả đều dương tính với HIV. 2 bạn tình của bệnh nhân 69 tuổi đều còn rất trẻ”. Cũng theo bác sĩ Việt, với những ca nhiễm dưới 15 tuổi, đa phần khi có kết quả dương tính các em đều rất sốc vì có những em mới quan hệ lần đầu đã nhiễm.
Thách thức giảm lây nhiễm trong nhóm MSM dưới 15 tuổi
Với sự hỗ trợ của Dự án EPIC (dự án tăng cường hỗ trợ kỹ thuật phòng, chống HIV/AIDS), tỉnh Kiên giang đang chú trọng các hoạt động can thiệp giảm lây nhiễm HIV trong MSM - nhóm có nguy cơ lây nhiễm HIV cao nhất hiện nay. Tỉnh đã xây dựng được lực lượng đồng đẳng viên, nhân viên tiếp cận cộng đồng, trong đó có sự tham gia của nhiều người nhiễm HIV và MSM.
Thông qua các nhân viên tiếp cận cộng đồng, Kiên Giang đang tăng cường các hoạt động tìm ca có nguy cơ lây nhiễm HIV để tư vấn cho họ và bạn tình, bạn chích. Những người có nguy cơ cao nhưng chưa dương tính với HIV sẽ được giới thiệu sử dụng thuốc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm, gọi tắt là PrEP. Các ca xét nghiệm dương tính được chuyển gửi đến điều trị tại các cơ sở điều trị ARV.
Trong 6 tháng đầu năm nay, các đồng đẳng viên đã tiếp cận được 819 người nghiện chích ma tuý, 566 phụ nữ bán dâm, 895 nam MSM, 788 vợ, chồng, bạn tình của người nhiễm HIV; cấp phát miễn phí 76.600 bơm kim tiêm và hơn 50 nghìn bao cao su...
“Có thể nói thông qua các đồng đẳng viên, hầu hết các trường hợp nguy cơ cao hoặc có xét nghiệm dương tính với HIV đều được dùng thuốc điều trị sớm” - bác sĩ Vũ Thị Lợt PGĐ CDC Kiên Giang khẳng định.
Tuy nhiên, khó khăn hiện nay là vấn đề tư vấn, xét nghiệm và chuyển gửi điều trị cho nhóm trẻ dưới 15 tuổi. Luật phòng chống HIV/AIDS quy định, với người dưới 15 tuổi muốn làm xét nghiệm khẳng định HIV phải có sự đồng ý bằng văn bản của cha mẹ hoặc người giám hộ. Tuy nhiên, phần lớn các em đều không dám nói thật với cha mẹ, thậm chí có trường hợp cha mẹ không tin, không đồng ý đưa đi xét nghiệm khi con nói đã quan hệ tình dục đồng giới.
Với những trường hợp như thế này các nhân viên tiếp cận cộng đồng như Danh Tùng - trưởng nhóm CBO The Sun Việt Nam vô cùng vất vả: “Sau khi bạn đó test nhanh có kết quả dương tính, em đã đến gặp mẹ của bạn ý, nói chuyện, thuyết phục để mẹ đồng ý ký giấy để đi xét nghiệm nhưng mẹ bạn không chấp nhận, không tin là con mình mới ngần đấy tuổi đã quan hệ tình dục”.
Danh Hữu Nhân, trưởng nhóm Sát Cánh cho biết thêm, trong 6 tháng đầu năm 2023 nhóm đã phát hiện 20 ca nhiễm mới, trong số đó có 1-2 bạn dưới 16 tuổi, còn lại cũng đều là những người dưới 25 tuổi. Nhân mong muốn, tới đây có thể hạ độ tuổi của trẻ tự đi xét nghiệm HIV xuống 12-13 tuổi để tạo điều kiện cho các em được tiếp cận điều trị ARV sớm nếu không may nhiễm HIV.
Trong số các điểm nóng về lây nhiễm HIV ở nhóm MSM, Phú Quốc được đánh giá là nơi nóng nhất, trong khi đó, do đặc thù về địa lý và kinh doanh du lịch, việc triển khai các hoạt động giám sát, tư vấn, tiếp cận, vận động xét nghiệm lại gặp nhiều khó khăn hơn các huyện khác.
“Phú Quốc phức tạp hơn, kể cả ma tuý cũng chưa can thiệp được do cán bộ y tế thay đổi nhiều quá. Địa bàn Phú Quốc cũng phức tạp hơn những nơi khác, các MSM ra đó thường làm việc trong các nhà hàng, ít có thời gian nên các OPC khó tiếp cận hơn” – bác sĩ Vũ Thị Lợt cho biết.
Bác sĩ Vũ Thị Lợt cũng mong muốn, trong khi chờ sửa đổi Luật phòng chống HIV/AIDS, cần có quy định, khi trẻ dưới 15 tuổi nghi nhiễm HIV, nếu trẻ không muốn cho cha mẹ hoặc người giám hộ biết thông tin thì các y, bác sĩ của Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh, thành phố, quận, huyện được quyền đưa các em đi xét nghiệm và chỉ định điều trị, có như thế mới giúp các em được điều trị sớm và giảm nguy cơ lây nhiễm ra cộng đồng.
