Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được huyện Ba Vì tổ chức hàng năm đã trở thành một nét sinh hoạt văn hóa tinh thần đối với người dân địa phương. Tập quán thờ Tản Viên Sơn Thánh không chỉ tưởng nhớ tới người anh hùng văn hóa, vị Thánh đứng đầu trong “Tứ bất tử” của người Việt mà còn thể hiện ước vọng chinh phục tự nhiên, chiến đấu chống thiên tai, lũ lụt để bảo vệ mùa màng và cuộc sống cho nhân dân. Bên cạnh đó, Tản Viên Sơn Thánh còn là nhân vật anh hùng sáng tạo văn hóa, tạo ra lửa, khơi nguồn nước cứu nạn dân chúng, dạy dân các nghề nghiệp khác nhau và được tôn thờ như một vị tổ sư bách nghệ. Tín ngưỡng thờ Tản Viên Sơn Thánh cũng góp phần khẳng định về sự tồn tại của thời đại Hùng Vương - Nhà nước đầu tiên trong tâm thức của người Việt.
Phát biểu khai mạc Lễ hội, ông Đỗ Mạnh Hưng - Chủ tịch UBND huyện Ba Vì cho biết, năm nay là năm thứ 16 huyện Ba Vì khôi phục và tổ chức lễ hội Tản Viên Sơn tại cụm di tích đền Thượng, đền Trung, đền Hạ với mong muốn những giá trị văn hóa của lễ hội Tản Viên Sơn Thánh, những phong tục tập quán của Ba Vì được bảo tồn và lan tỏa mạnh mẽ đến đồng bào trong nước và bạn bè quốc tế. "Đây là hoạt động nhằm tuyên truyền, giáo dục truyền thống lịch sử văn hóa, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của Ba Vì nói riêng và cộng đồng các dân tộc Việt Nam nói chung để tri ân công đức của Đức Thánh Tản Viên Sơn. Đồng thời đẩy mạnh các hoạt động giới thiệu, quảng bá, xúc tiến phát triển các sản phẩm du lịch thế mạnh trên địa bàn huyện Ba Vì".
Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh bao gồm các nghi thức: Rước nước từ sông Đà về đền Hạ; bao sái đồ thờ, hiện vật tại di tích đền Hạ, đền Trung; tế thỉnh Đức Thánh Tản Viên Sơn tại đền Hạ. Phần hội được tổ chức với các hoạt động văn hóa văn nghệ, tổ chức thi đấu các môn như: Bóng chuyền da, bóng chuyền hơi, kéo co, bắn nỏ, đi cà kheo, bắn nỏ, đẩy gậy… của đồng bào các dân tộc trong và ngoài huyện tham gia.
Tại lễ hội, người dân và du khách thập phương được tham gia nghi thức dâng hương tưởng nhớ công ơn Đức Thánh Tản, cầu cho mưa thuận, gió hòa, nhân cường, vật thịnh, dân sinh ấm no, hạnh phúc. Đồng thời, trong lễ khai mạc, du khách được thưởng thức màn trình diễn trống hội, hát múa Trường ca sử Việt và sử thi tái hiện truyền thuyết Sơn Tinh cầu hôn con gái Vua Hùng, giúp dân chế ngự thiên tai.
Ông Lê Khắc Nhu, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Ba Vì cho biết, trải qua 15 năm nỗ lực khôi phục, tôn vinh và quảng bá, những giá trị văn hóa truyền thống tại Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh, huyện Ba Vì luôn xác định rõ di sản văn hóa là cốt lõi của bản sắc dân tộc, tài sản vô giá giúp gắn kết cộng đồng, để luôn quan tâm, chỉ đạo bảo tồn và phát huy giá trị các lễ hội truyền thống, trong đó nổi bật là các hoạt động Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh tại cụm di tích đền Thượng, đền Trung, đền Hạ.
Nhân dịp này UBND huyện Ba Vì đã khai trương du lịch Ba Vì 2025 với mong muốn tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động giới thiệu, quảng bá, để phát triển các sản phẩm du lịch trên địa bàn: Du lịch sinh thái - nghỉ dưỡng; du lịch văn hóa - tâm linh; du lịch nông nghiệp, nông thôn và cộng đồng.. Đồng thời tăng cường sự hợp tác, giao lưu, xúc tiến phát triển các khu du lịch của huyện với cả nước và quốc tế, phấn đấu đưa dịch vụ du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương.
