Đối với người Việt Nam, cây sen ngoài vẻ đẹp tự nhiên còn có ý nghĩa gắn liền với nền văn hóa dân tộc Việt. Hình tượng hoa sen lan tỏa rộng rãi trong đời sống người dân và có một vị trí, ý nghĩa rất quan trọng. Trong thi ca, sen là chất liệu cho rất nhiều tác phẩm. Nhiều bậc văn nhân, trong đó có đại thi hào Nguyễn Du đã mượn hình ảnh hoa sen để thể hiện tâm tư, tình cảm của mình.
Kiệt tác văn học Truyện Kiều được Nguyễn Du thể hiện bằng 3.254 câu thơ lục bát bằng chữ Nôm. Lối kể chuyện bằng thơ đã được Nguyễn Du vận dụng một cách tài tình và hoa sen chính là một trong những hình ảnh ẩn dụ xuất hiện khá thường xuyên trong tác phẩm kinh điển của ông.
Tại trưng bày chuyên đề "Không gian văn hóa Sen và Kiều", khách tham quan được chiêm ngưỡng 32 tác phẩm thư pháp mà phần lớn trong đó thể hiện những vần thơ trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, đặc biệt là những câu thơ trực tiếp đề cập hoặc gợi lên hình ảnh hoa sen với giá trị ẩn dụ tinh tế.
Bà Nguyễn Thị Thanh Tâm, Phó Chủ tịch Quỹ hỗ trợ Bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam cho biết, đến với trưng bày chuyên đề, khách tham quan sẽ được đắm mình trong không gian trải nghiệm giàu ấn tượng: trưng bày sen, triển lãm thư pháp sen và trình diễn áo dài… Ban tổ chức mong muốn tạo không gian kết nối di sản, lan tỏa vẻ đẹp của sen cũng như tinh thần nhân văn trong tác phẩm Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du. Đặc biệt, không gian trưng bày cũng giới thiệu bức chân dung đại thi hào Nguyễn Du được chế tác từ lá sen khô.
"Khi quyết định làm không gian này, tôi nghĩ ngay đến việc làm bức chân dung cụ Nguyễn Du. Tôi đã nhờ dòng họ Nguyễn Tiên Điền cung cấp thông tin và quyết định cùng với nghệ nhân Nguyễn Văn Bảy- nghệ nhân sen ở Đồng Tháp để làm. Tôi đã làm nhiều chân dung của người nổi tiếng như: nữ tướng Nguyễn Thị Định, công chúa Ả rập Xê-út, nhà cách mạng Nguyễn Thị Thập... nhưng với tác phẩm này tôi cảm thấy mình đã lột tả được tinh thần của đại thi hào Nguyễn Du thông qua những lớp lá sen khô, qua đó giúp người xem có thể hình dung phần nào về một bậc nho gia, khiêm nhường mà thanh cao".
Chia sẻ tại sự kiện, TS Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa, Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám cho biết, thời gian qua, Trung tâm đã tổ chức nhiều hoạt động để tôn vinh các danh nhân văn hóa Việt Nam, những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, nhưng đây là lần đầu tiên có một trưng bày về đại thi hào Nguyễn Du và Truyện Kiều. Những tác phẩm thư pháp thể hiện giá trị của Truyện Kiều cùng với tác phẩm gốm sứ, thời trang đã hòa quyện giữa yếu tố truyền thống và hiện đại để làm nên không gian ấn tượng trong Di tích quốc gia đặc biệt này.
Tại lễ khai mạc cũng diễn ra phần trình diễn bộ sưu tập áo dài mang tên "Sắc sen Hà Thành" của Nghệ nhân ưu tú - nhà thiết kế Lan Hương. Chia sẻ với VOV2, Nhà thiết kế Lan Hương cho biết, bộ sưu tập gồm 6 bộ áo dài thêu tay tỉ mỉ là câu chuyện về cuộc đời nàng Kiều trong tác phẩm của đại thi hào Nguyễn Du.
"Ở đó có sự kết hợp của sen và những áng thơ đã đi sâu vào tâm thức người Việt. Hình ảnh trên các bộ áo dài là hình tượng của nàng Kiều khi còn xuân sắc, thả hồn bên những đóa sen, cùng cây đàn cầm tấu lên những bản nhạc tình yêu".
Bộ sưu tập có các thiết kế đại diện cho bốn mùa Xuân - Hạ - Thu - Đông, tương ứng với các giai đoạn trong cuộc đời nàng Kiều: từ khi cùng Thúy Vân du xuân, được gặp Kim Trọng, đến lúc ngồi ôm nguyệt cầm bên hồ sen nhớ lại mối tình đầu và sau này cùng Từ Hải tri ân, đoàn tụ… Kể câu chuyện sen cùng những áng thơ của đại thi hào Nguyễn Du, nhà thiết kế Lan Hương mong muốn lan tỏa tình yêu văn hóa truyền thống đến những người yêu di sản, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Bên cạnh đó, khách tham quan cũng được chiêm ngưỡng một số tác phẩm thủ công mỹ nghệ đặc sắc gắn với hình tượng hoa sen như một minh chứng sống động cho “văn hóa sen” đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt.
Trưng bày do Trung tâm hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám phối hợp với Quỹ hỗ trợ Bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam và Công ty Senhouse Việt Nam tổ chức diễn ra đến hết ngày 16/6/2025 tại Nhà Thái học, Khu Di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám.
