Từ khi di tích khảo cổ học Vườn Chuối được phát hiện vào năm 1969 đến nay, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn thực hiện 11 lần khai quật với tổng diện tích 7.555m2. Đặc biệt, cuộc khai quật khu vực phía Tây từ tháng 03/2024 đến tháng 03/2025 trên diện tích 6.000m2 đã làm xuất lộ cơ bản không gian phân bố, những dấu tích quan trọng liên quan đến khu vực cư trú, dấu tích sinh hoạt hàng ngày, các công xưởng chế tác đồ đá, đồ gỗ, nơi chôn cất người chết và nhiều di vật tiêu biểu của giai đoạn văn hóa Tiền Đông Sơn - Đông Sơn.
Theo GS.TS Lâm Thị Mỹ Dung, giảng viên cao cấp trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội, Di tích Vườn Chuối, xã Hoài Đức là địa điểm khảo cổ tiêu biểu cho thời đại Kim khí ở Hà Nội và miền Bắc Việt Nam. Những kết quả nghiên cứu đã chứng minh về sự hiện diện của một làng cổ phát triển liên tục cách ngày nay gần 4.000 năm, qua nhiều giai đoạn từ Văn hóa Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun đến Đông Sơn và Hậu Đông Sơn trên đất Thăng Long - Hà Nội.
Nghiên cứu mặt bằng cư trú của cư dân Vườn Chuối cho thấy quá trình mở rộng và phát triển liên tục của một làng Việt cổ qua các thời kỳ lịch sử. Từ hình thái tụ cư ban đầu trên địa hình cao của các gò đất, với hệ thống hào bao quanh gắn với các dòng chảy tự nhiên, không gian cư trú dần mở rộng xuống các khu vực thấp lân cận và xuất hiện loại hình nhà sàn, nhà dài. Những tư liệu này tiếp tục khẳng định sự hiện diện của một xã hội có tổ chức, với sự phân công lao động đạt trình độ tương đối cao.
Một số phát hiện mới trong công tác nghiên cứu, chỉnh lý di tích, di vật khảo cổ địa điểm Vườn Chuối trong năm 2025: kết quả nghiên cứu di cốt cho thấy tục nhổ răng cửa ở người trưởng hành phổ biến trong giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên muộn, cách nay khoảng 3.500 năm; ở các giai đoạn tiếp theo, tục lệ này không còn được ghi nhận. Tại làng cổ Vườn Chuối, các nghề thủ công chế tác đồ ngọc, đồ gỗ, đồ gốm và đúc đồng đã phát triển thành những ngành nghề chuyên hóa. Khu chế tác đồ ngọc được bố trí quy củ ở đầu làng, đồng thời có khả năng tồn tại một không gian nghi lễ kề bên.
TS Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học cho biết, trong đợt chỉnh lý năm 2025 đã xử lý khối lượng di vật rất lớn từ đợt khai quật năm 2024 gồm: trên 15.000 tấn gốm mảnh, gần 5.000 tấn đất chứa mẫu di tích thực vật và khoảng 15.000 hiện vật thuộc các nhóm chất liệu đá, đồng, gốm, gỗ, xương, sắt… trải qua nhiều giai đoạn văn hóa khác nhau. Vườn Chuối là đại diện tiêu biểu cho một ngôi làng mang đậm dấu ấn cư dân nông nghiệp trồng lúa nước, những người đã đến khai phá, chiếm lĩnh và làm chủ vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng từ gần 4.000 năm trước, tạo tiền đề cho sự hình thành Nhà nước sơ khai của người Việt cổ.
Mặc dù vẫn đang trong quá trình chỉnh lý, bước đầu có thể nhận diện một số tiêu bản đặc biệt quý hiếm lần đầu được ghi nhận trong lịch sử nghiên cứu giai đoạn Kim khí ở miền Bắc Việt Nam và Hà Nội gồm: Rìu - bích chất liệu đá ngọc màu xanh, biểu trưng quyền lực thủ lĩnh, là đồ tùy táng trong một ngôi mộ giai đoạn Tiền Đông Sơn, cách nay khoảng 3.500 năm; Vật đeo mô phỏng hình đầu chim phượng; Sưu tập đồ ngọc gồm vật đeo (vòng, khuyên tai, hạt chuỗi…) và những vật tượng trưng cho quyền lực của tầng lớp thủ lĩnh (nha chương, vật đeo dạng mũi nhọn…).
Ông Nguyễn Tiến Đà- Giám đốc Bảo tàng Hà Nội cho biết, nhằm tổng kết, đánh giá những kết quả nghiên cứu về di tích Vườn Chuối và giới thiệu những giá trị đặc trưng riêng biệt cùng những nhận thức mới về lịch sử Thăng Long - Hà Nội giai đoạn Nhà nước sớm từ di tích Vườn Chuối, Bảo tàng Hà Nội đã tổ chức trưng bày chuyên đề “Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối”. Đây cũng là một trong những hoạt động thiết thực, có ý nghĩa quan trọng của Festival Thăng Long - Hà Nội năm 2025.
"Chúng tôi dành 750m để kể câu chuyện Vườn Chuối. Ở đây có cả một khu quần cư, khu mộ táng. Đặc biệt, trong quá trình khai quật, chúng tôi thấy dấu tích của các công xưởng chế tác gốm, chế tác đồng. Còn tại khu mộ táng thì tìm thấy những hài cốt chứa đựng nhiều câu chuyện văn hóa. Trưng bày lần này, chúng tôi muốn giới thiệu tới công chúng về di chỉ Vườn Chuối- một di chỉ rất đặc biệt, góp phần làm dày thêm giá trị lịch sử của mảnh đất Thăng Long - Hà Nội. Với tinh thần bảo tồn và phát huy chúng tôi cũng mong muốn góp phần vào quá trình đề nghị lên Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Di tích Vườn Chuối là di tích cấp Bộ và có kế hoạch bảo tồn phát huy giá trị di tích cho hôm nay và các thế hệ mai sau".
Trưng bày chia làm 5 phần: Hành trình khám phá; Hội tụ và kết tinh các nền văn hóa; Bảo vệ, phát huy giá trị di sản di chỉ Vườn Chuối; Các nhà khoa học gắn với Vườn Chuối; Góc trải nghiệm làm nhà khảo cổ học.
Trung bày giới thiệu gần 1.000 tài liệu, hiện vật, tư liệu, hình ảnh và bản đồ họa mô phỏng các loại hình hiện vật, đời sống sinh hoạt của cư dân làng cổ Vườn Chuối, được sưu tầm, khai quật và nghiên cứu trong nhiều năm qua tại di tích Vườn Chuối. Trong nghệ thuật trưng bày sử dụng công nghệ trình chiếu 3D, 3D mapping; Trình chiếu phim ngắn tái hiện về đời sống sinh hoạt cư dân Tiền Đông Sơn và Đông Sơn.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đánh giá cao công sức của các nhà khoa học, người dân trong suốt thời gian qua, vừa bảo vệ chứng tích lịch sử, vừa đưa ra kết quả vô cùng tự hào và giá trị.
"Những phát hiện của các nhà khoa học đã cho thấy di tích gắn với dòng chảy lịch sử dân tộc liền mạch, với nhiều câu chuyện đáng quý, thể hiện những dấu ấn và bản sắc văn hóa dân tộc. Vì thế, việc hình thành nên một công viên để tôn vinh những giá trị của di tích Vườn Chuối, đồng thời giúp kể câu chuyện lịch sử, quá khứ, minh chứng cho những giá trị độc đáo trong văn hóa dân tộc là một thành quả vô cùng quan trọng. Trên cơ sở đó chúng ta chứng minh tầm quan trọng của lịch sử, của văn hóa lịch sử trong dòng chảy phát triển của đất nước".
Trong khuôn khổ trưng bày chuyên đề “Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối”, Bảo tàng Hà Nội cũng cho ra mắt ấn phẩm sách: Khám phá Vườn Chuối (Hà Nội) qua mùa khai quật năm 2024 - 2025, trong đó giới thiệu: Hành trình khám phá di tích; Giới thiệu những phát hiện và nhận thức mới từ kết quả khai quật nghiên cứu năm 2024 - 2025; Khẳng định Vườn Chuối là nơi hội tụ và kết tinh giá trị văn hóa Việt cổ; và Sức sống từ di sản khảo cổ Vườn Chuối trong cuộc sống đương đại.
Một số hiện vật tiêu biểu tại trưng bày:
