Chắc hẳn đã là người Việt ai ai cũng biết câu ca: “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba/ Khắp miền truyền mãi câu ca/ Nước non vẫn nước non nhà nghìn năm”. Với người Việt ta, hình tượng vua Hùng, vị vua mở nước, đã gắn chặt với hồn thiêng sông núi và sự trường tồn của dân tộc, biểu tượng của sự gắn kết nghĩa đồng bào. Và cũng chính từ đó tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trở thành điểm tựa tinh thần thiêng liêng, khơi gợi ý thức nguồn cội.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, nguyên là Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, người cách đây 10 năm đặt bút viết những dòng chữ đầu tiên trong bộ hồ sơ trình UNESCO về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, cho rằng đây là một di sản mang nhiều giá trị đặc biệt. Điều này được ghi rõ trong hồ sơ đệ trình UNESCO: “Bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong gia tộc, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có từ xa xưa đã trở thành một bản sắc văn hóa của cộng đồng với triết lý “Con người có tổ có tông”. Thờ cúng Hùng Vương có một tầm quan trọng trong tâm thức của người Việt, khẳng định người Việt có chung một thủy tổ, nguồn gốc đó là sợi chỉ đỏ tạo nên truyền thống đoàn kết thương yêu, đùm bọc lẫn nhau. “Thờ cúng Hùng Vương, thờ cúng thủy tổ của dân tộc - đất nước trở thành một biểu tượng văn hóa - tín ngưỡng kết nối giữa quá khứ với hiện tại, có tác dụng vun đắp tình cảm với gia đình, làng xã và đất nước”.

“Điều đặc biệt nhất của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là dù có những khác biệt về thời gian, khác biệt về thể chế chính trị qua các thời đại hay nhiều sự khác biệt khác nhưng không có sự khác biệt nào trong việc tôn thờ Hùng Vương. Tất cả người Việt Nam đều một lòng hướng về đất Tổ, hướng về Hùng Vương. Chính vì thế, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trở thành một thứ keo dính giữ chặt những tâm hồn Việt lại với nhau. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương thực sự đã là sức mạnh văn hóa tạo nên sức mạnh đại đoàn kết dân tộc”, ông Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.
Hàng nghìn năm lịch sử đã trôi qua, dù bước ra từ truyền thuyết nhưng ngày nay hình ảnh Vua Hùng không chỉ hiện ra trong những trang cổ tích, những câu ca dao, những làn điệu dân ca hay trong không gian văn hóa làng xã, những di tích lịch sử… mà còn hiện hữu trong mỗi nếp nhà, trong mỗi trái tim người Việt. Đối với người Việt Nam ta, tổ tông và nguồn cội là điều vô cùng linh thiêng. Bởi thế Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có một vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống tâm linh và tình cảm của các thế hệ. Để rồi đến ngày Quốc giỗ, dù ai đi ngược về xuôi, chẳng cần nhắc vẫn tự tìm về chốn thiêng như một nhu cầu tự thân. Hơn thế, dù không về được Đất Tổ Đền Hùng thì mỗi người đều có cách riêng của mình hướng về nguồn cội bằng những hành động cụ thể. Điều này càng minh chứng cho sự bền vững của giá trị lịch sử - văn hóa – tâm linh của tín ngưỡng Hùng Vương. Và quan trọng hơn nữa, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trở thành điểm tựa tinh thần cho mỗi chúng ta và cho cả dân tộc. “Khi chúng ta cùng nhau nghĩ về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, chúng ta chia sẻ những giá trị chung của dân tộc, đó là lòng yêu nước. Khi chúng ta có cùng chung lòng yêu nước, mọi sức khác biệt khác sẽ được san lấp” – PGS.TS Bùi Hoài Sơn khẳng định.

Tự hào về nguồn cội, trân trọng những giá trị thiêng liêng, giá trị gắn kết, tinh thần yêu nước kết tinh từ di sản mà tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương luôn được bảo tồn và lan toả, đặc biệt là sau khi di sản này được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2012. 10 năm qua hành trình di sản vẫn luôn được nối tiếp, như những cánh sóng lan toả đến năm châu bốn biển, nhân lên niềm tự hào dân tộc. Nhưng cũng thêm phần trách nhiệm. Vậy chúng ta cần làm gì để tiếp tục bảo tồn và phát huy các giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong đời sống đương đại? Theo TS Vũ Dương Thúy Ngà, nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện, Bộ VH-TT&DL: “Cần phải tăng cường giáo dục lịch sử trong nhà trường và cả ngoài cộng đồng xã hội cũng như tạo nhiều cơ hội cho công chúng tiếp cận với lịch sử, tổ chức nhiều hoạt động thu hút công chúng tham gia. Bên cạnh đó cần phải đầu tư tôn tạo tu bổ hệ thống di tích liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, tạo thêm những kênh tư liệu thông tin về các di tích này”.
Còn ông Nguyễn Đắc Thuỷ, Giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Phú Thọ cho rằng, để di sản có sức sống trong cộng đồng cần phục dựng và khuyến khích duy trì các lễ hội, phong tục tập quán trong nhân dân, phục dựng một số không gian thờ cúng Hùng Vương ở một số làng xã với sự hỗ trợ của Nhà nước. Các nghi thức, diễn xướng dân gian liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các làng xã trên địa bàn tỉnh Phú Thọ tiếp tục được sưu tầm, nghiên cứu; các văn bia, thần tích, sắc phong, lệnh chỉ liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở các làng đã được sưu tập, phân loại, dịch ra chữ quốc ngữ. Mặt khác cần đẩy mạnh hoạt động quảng bá giá trị của tín ngưỡng Hùng Vương ra cộng đồng quốc tế.

Cùng với các hoạt động trong nước, những năm gần đây, dự án “Ngày Quốc Tổ Việt Nam toàn cầu” được tổ chức ở nhiều nước trên thế giới, như một lời nhắc nhớ con cháu dù sống xa đất nước nhưng không bao giờ quên nguồn gốc con Lạc, cháu Hồng. PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh: “Dự án “Ngày Quốc Tổ Việt Nam toàn cầu” chính là ví dụ điển hình nhất về sức mạnh văn hóa vượt thời gian, vượt các khác biệt khác của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Nhờ tín ngưỡng, đồng bào xa xứ đã đoàn kết với nhau, chia sẻ tình yêu nước, từ đó vừa kết nối người Việt với nhau, vừa thể hiện những giá trị Việt Nam trước bạn bè thế giới”.
Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương vẫn trường tồn trong lòng người và trong lòng dân tộc Việt Nam. Ngày Giỗ Tổ không chỉ được tổ chức ở cấp quốc gia và toàn cầu mà nó còn trở thành nhu cầu tự thân của mỗi người con đất Việt. Mỗi người dân đều tự hào hướng về nguồn cội, tiên tổ và cần thấy mình có trách nhiệm gìn giữ, phát huy những giá trị văn hoá đoàn kết, thương yêu, đùm bọc lẫn nhau để cùng tạo nên sức mạnh văn hoá con người Việt Nam.
Mời quý vị và các bạn nghe âm thanh tại đây: