Xã Nam Xuân, huyện vùng cao Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa có hai dân tộc cùng chung sống là dân tộc Thái và dân tộc Kinh, trong đó dân tộc Thái chiếm hơn 90% và có nghề dệt thổ cẩm truyền thống được lưu truyền qua nhiều đời nay.

Lên vùng cao Quan Hóa, chúng ta sẽ được tận mắt chiêm ngưỡng chị em phụ nữ Thái mặc các bộ trang phục váy thổ cẩm sặc sỡ sắc màu, hòa cùng lời hát, điệu múa, toát lên vẻ đẹp duyên dáng, thuần khiết. Những bộ trang phục thổ cẩm truyền thống luôn được coi là tinh hoa, linh hồn của văn hóa Thái vì sản phẩm được làm từ đôi bàn tay, khối óc, sự lao động vất vả, sáng tạo và khéo léo của chị em phụ nữ.

"Nghề dệt thổ cẩm của dân tộc Thái chúng tôi có từ lâu đời lắm rồi. Từ xưa đến nay, lúc con gái đi lấy chồng là phải làm đệm nằm, làm đệm ngồi, làm chăn. Hoa văn thì làm chăn với gối, còn sọc ngang thì làm cái đệm ngồi và đệm nằm, bỏ vào trong cái bế hoặc cái rương cho con, gọi là có của hồi môn của bố mẹ để lại" - Bà Hà Thị Huyến cho biết.

Ở xã Nam Xuân, trong cuộc sống hàng ngày, từ khi là những cô bé 8 đến 9 tuổi, các bà, các mẹ đã dạy cho con học cách nhuộm vải, se tơ, thêu thùa, dệt thổ cẩm… Đây cũng là một trong những tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá sự khéo léo, chăm chỉ của người con gái Thái.

Đồng bào Thái ở đây đã lưu truyền những câu thơ rất hay về nghề dệt thổ cẩm: “Em se sợi thành vóc hoa dâu/Em dệt cửi thành gấm vân chéo/Em dệt tơ thành đóa hoa vàng/Người các bản, các mường muốn khóc/Đều ước ao được em tặng thêu khăn”. Từ những bàn tay khéo léo, chị em phụ nữ ở đây đã làm ra mọi vật dụng trong gia đình như váy, khăn, chăn, màn, gối, đệm… đều được may bằng vải thổ cẩm. Các họa tiết trong sản phẩm thổ cẩm rất đa dạng như cây cỏ, hoa lá, động vật gắn bó với đời sống hàng ngày.

"Các họa tiết trên từng sản phẩm thổ cẩm thể hiện sự khéo léo của người phụ nữ, thể hiện đời sống tâm linh và đời sống tinh thần phong phú của đồng bào Thái nơi đây. Nhà nào cũng có khung dệt để phục vụ cho sinh hoạt hàng ngày của cả gia đình, dòng họ và bản làng. Năm 2020, xã có chủ trương phát triển du lịch sinh thái cộng đồng, từ đó nghề thổ cẩm được khôi phục, bảo tồn và gìn giữ" - Bà Phạm Thị Nhị, Phó Chủ tịch UBND xã Nam Xuân chia sẻ.

Nghề dệt thổ cẩm ở huyện Bá Thước cũng đã có từ rất lâu đời. Chị Hà Thị Dung ở xã Lũng Niêm cho biết, ngày xưa, để làm được sản phẩm dệt thổ cẩm phải trải qua nhiều công đoạn, trong đó phải tự tay trồng bông, quay sợi. Bây giờ, sợi bông, chỉ tơ có bán sẵn nên chị em cũng đỡ vất vả khi dệt: "Mình mua bông sản xuất ở nhà máy để dệt, chất lượng cũng bằng nhau nhưng nó đẹp hơn và nhanh hơn. Ngày xưa tự cung tự cấp, tự kéo ra một sợi tơ, sợi bông thì lâu lắm. Sản xuất ra nhiều thì bà con dùng nhiều, mình tạo nhiều việc làm cho chị em phụ nữ...".

Trước đây, nghề dệt thổ cẩm của huyện Bá Thước chủ yếu chỉ phục vụ cho cuộc sống sinh hoạt của đồng bào nơi đây. Từ khi địa phương phát triển mô hình du lịch cộng đồng tại khu du lịch Pù Luông, nghề thêu, dệt thổ cẩm đã được phát triển mạnh hơn. Nhiều thôn, bản trong huyện đã thành lập các Tổ hợp tác để sản xuất đồ thổ cẩm lưu niệm, đồng thời tập huấn, đào tạo nghề cho thế hệ trẻ nhằm chung tay bảo tồn giá trị văn hóa của dân tộc mình.

Khách du lịch nước ngoài rất thích và mua nhiều sản phẩm dệt thổ cẩm truyền thống của làng nghề làm quà lưu niệm. Cũng nhờ có nghề dệt mà nhiều chị em đã có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống. Qua đó, góp phần gìn giữ và quảng bá nét đẹp của thổ cẩm truyền thống đến với du khách trong và ngoài nước.

"Lúc đầu làm ít, sau này mỗi ngày phát triển thêm thì thấy nghề dệt thổ cẩm này vừa phù hợp với địa phương mình, giữ gìn bản sắc của cha ông để lại vừa tăng thu nhập cho gia đình, cho nên thấy nó rất nhiều ý nghĩa" - Chị Hà Thị Dung chia sẻ.

Ông Lò Văn Thắng, Phó Chủ tịch UBND huyện Bá Thước cho biết, triển khai thực hiện Dự án về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, nghề dệt thổ cẩm của huyện Bá Thước và các huyện miền núi của tỉnh Thanh Hóa đã được khôi phục, bảo tồn và phát huy mạnh mẽ các giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

"Trước hết là tạo thêm nguồn lực, nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho người dân và đặc biệt góp phần rất lớn để phát triển du lịch các làng nghề, góp phần bảo tồn nét văn hóa truyền thống của địa phương và tạo thành điểm đến du lịch hấp dẫn cho khách trong nước, đặc biệt là khách quốc tế" - Ông Lò Văn Thắng, Phó Chủ tịch UBND huyện Bá Thước cho biết.

Thời gian tới, ngoài xúc tiến thành lập làng nghề truyền thống, các huyện vùng cao của tỉnh Thanh Hóa cũng đang xây dựng hồ sơ đề xuất công nhận thổ cẩm là sản phẩm OCOP cấp tỉnh, qua đó, phát huy hiệu quả trong việc bảo tồn các giá trị văn hóa của đồng bào Thái gắn với phát triển du lịch cộng đồng, góp phần cải thiện đời sống kinh tế cho người dân.