Mời các bạn nghe trao đổi của phóng viên VOV2 với luật sư Nguyễn Phương Anh - Công ty Luật TNHH A&H tại đây:
Chỉ cần gõ từ khóa “mua bán động vật” hoặc "mua gà lôi trắng" trên mạng xã hội, hàng loạt nhóm kín và trang cá nhân rao bán hiện ra. Hầu hết các thông tin giao dịch đều được trao đổi qua tin nhắn riêng tư, kèm theo những hình ảnh rõ nét và các lời mời chào hấp dẫn, khéo léo nhằm thu hút người mua. Những hội nhóm này có số lượng thành viên lên đến hàng nghìn, thậm chí là hàng chục nghìn người.
Trong thực tế, một số người dân nuôi động vật hoang dã trong thời gian dài, có khi truyền qua nhiều thế hệ trong gia đình nhưng không nắm rõ hoặc không nhận thức được rằng việc mua bán hoặc trao đổi những loài thuộc nhóm được bảo vệ là hành vi vi phạm pháp luật, thậm chí có thể bị xử lý hình sự. Tuy nhiên, bên cạnh đó, cũng có người tuy hiểu rõ quy định nhưng vẫn cố tình vi phạm, thậm chí có tổ chức và có dấu hiệu lách luật. Những trường hợp này thường lợi dụng mạng xã hội, các hội nhóm kín, sử dụng hình ảnh bắt mắt và lời mời chào hấp dẫn để thu hút người mua.
Nhiều người cho rằng bị can Thái Khắc Thành (quê Nghệ An) trong vụ án "gà lôi trắng" bị TAND khu vực 5 Hưng Yên phạt 6 năm tù vì mua bán tổng cộng 13 cá thể gà lôi trắng là quá nặng, cơ quan xét xử chưa áp dụng đúng quy định. Theo Nghị định 81/2021, gà lôi trắng nằm trong nhóm IB (nhóm động vật rừng nguy cấp quý hiếm), nghiêm cấm khai thác, sử dụng, do đó hành vi nuôi nhốt, săn bắt, mua bán gà lôi trắng sẽ bị xử lý hình sự theo quy định tại Điều 244 Bộ luật Hình sự. Tuy nhiên, Thông tư 27/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm, và thực thi Công ước CITES, có hiệu lực từ 1/7/2025, lại có điều chỉnh phân loại, đưa gà lôi trắng từ nhóm IB xuống thành nhóm IIB (nhóm động vật rừng chưa bị đe dọa tuyệt chủng nhưng có nguy cơ bị đe dọa nếu không được quản lý chặt chẽ, hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại và các loài thuộc Phụ lục II CITES có phân bố tự nhiên tại Việt Nam). Nếu áp dụng Thông tư 27, bị cáo Thái Khắc Thành có thể không bị xử lý hình sự theo quy định tại Điều 244 mà áp dụng Điều 234 Bộ luật Hình sự năm 2015 với mức xử phạt nhẹ hơn.
Luật sư Nguyễn Phương Anh - Công ty Luật TNHH A&H, phân tích: Tại thời điểm xảy ra hành vi vi phạm của bị cáo Thái Khắc Thành (tháng 3/2025), gà lôi trắng vẫn thuộc nhóm IB, tức là nhóm động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Khi đó, việc nuôi, vận chuyển và buôn bán 13 cá thể gà lôi trắng không có giấy phép là hành vi vi phạm nghiêm trọng, và hoàn toàn đủ căn cứ để truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 244 Bộ luật Hình sự năm 2015.
Ngày 01/7/2025, Thông tư 27 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường có hiệu lực, điều chỉnh phân loại gà lôi trắng từ nhóm IB xuống nhóm IIB - là nhóm chưa bị đe dọa tuyệt chủng, nhưng vẫn cần kiểm soát chặt chẽ, hành vi vi phạm liên quan đến loài nhóm IIB không còn bị xử lý hình sự theo Điều 244 BLHS, mà thường chỉ xử lý hành chính hoặc áp dụng mức phạt nhẹ hơn. Theo luật sư Nguyễn Thị Phương Anh, tại thời điểm xét xử, nên áp dụng nguyên tắc có lợi cho người phạm tội được quy định tại Điều 7 Bộ luật Hình sự 2015 để đảm bảo quyền lợi cho công dân khi chính sách, pháp luật thay đổi theo hướng có lợi cho bị cáo.
Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên đã có quyết định kháng nghị Tòa án nhân dân tỉnh Hưng Yên xét xử phúc thẩm theo hướng hủy toàn bộ bản án sơ thẩm để điều tra lại. TAND tỉnh Hưng Yên cũng đã thực hiện thay đổi biện pháp ngăn chặn từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú với bị cáo Thái Khắc Thành. Tuy nhiên, theo luật sư Nguyễn Thị Phương Anh, việc bị cáo Thái Khắc Thành có được miễn trách nhiệm hình sự hay không còn phụ thuộc vào kết quả điều tra lại và xem xét cụ thể hành vi của bị cáo. Trường hợp không có tình tiết tăng nặng đặc biệt hay dấu hiệu vi phạm khác, thì có thể được xem xét áp dụng các nguyên tắc có lợi cho bị cáo.
Từ vụ án của bị cáo Thái Khắc Thành, luật sư Nguyễn Thị Phương Anh cho rằng: Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo vệ động vật hoang dã là vô cùng cần thiết, không chỉ để ngăn ngừa vi phạm, mà còn góp phần nâng cao ý thức bảo tồn và tuân thủ pháp luật trong cộng đồng. Tại Chương III của Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 cũng đề cập đến việc cơ quan chức năng phải tuyên truyền để người dân hiểu luật rồi tuân thủ các quy định của pháp luật.
Theo luật sư Nguyễn Thị Phương Anh, việc tuyên truyền kiến thức pháp luật, cách nhận biết những loài động, thực vật nằm trong danh sách bảo vệ dường như vẫn còn thiếu và yếu. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi ngày càng nhiều giao dịch, trao đổi động, thực vật hoang dã diễn ra trên không gian mạng càng đặt ra yêu cầu cấp thiết về thì đổi mới hình thức tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho người dân, xây dựng cổng thông tin điện tử, ứng dụng tra cứu nhanh để người dân dễ tiếp cận và chủ động tìm hiểu về Sách Đỏ Việt Nam. Bên cạnh đó, cũng rất cần sự tự giác tìm hiểu và tuân thủ pháp luật của người dân, nếu không rất dễ dẫn đến các vụ việc đáng tiếc như vụ gà lôi trắng ở Hưng Yên vừa qua./.
