Sáng nay (5/12), Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.
Phát biểu tại nghị trường, hầu hết các đại biểu đều tán thành cao việc tích hợp ba chương trình mục tiêu quốc gia vào một chương trình mục tiêu quốc gia chung, đồng thời góp ý thẳng thắn để chương trình khi triển khai đạt được kết quả như mong đợi.
Tích hợp 3 chương trình sẽ “hóa giải” những tồn tại, bất cập
Sau gần 5 năm triển khai, ba chương trình mục tiêu quốc gia: Xây dựng nông thôn mới, Giảm nghèo bền vững và Phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, giai đoạn 2021-2025 đều đạt và vượt phần lớn các chỉ tiêu đề ra.
Tuy nhiên, các chương trình cũng bộc lộ nhiều tồn tại về cơ chế, hướng dẫn còn chậm; nội dung đầu tư chưa sát thực tiễn; sự trùng lặp giữa các chương trình gây phân tán nguồn lực, ảnh hưởng tiến độ.
Từ thực tế này, các đại biểu khi thảo luận tại hội trường Quốc hội đều nhất trí cao việc tích hợp ba chương trình vào một chương trình tổng thể giai đoạn 2026 - 2035. Việc tích hợp là bước đột phá cần thiết về thể chế, giúp “hóa giải” tình trạng phân tán nguồn lực, chồng chéo ngân sách.
“Khi hợp nhất, chương trình sẽ khắc phục được tồn tại, hạn chế của giai đoạn trước về trùng lắp đối tượng thụ hưởng, địa bàn đầu tư, đặc biệt là vướng mắc trong cơ chế quản lý, sự chồng chéo giữa các bộ, ngành, địa phương trong tổ chức thực hiện”, đại biểu Mai Văn Hải, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa nhận định.
Việc tích hợp 3 chương trình vào thành 1 sẽ mang lại hiệu quả trong việc thực hiện các mục tiêu đề ra về xây dựng, phát triển kinh tế khu vực nông thôn, vùng dân tộc thiểu số và miền núi”, đại biểu Điểu Huỳnh Sang, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai đánh giá.
Phân bổ vốn cần “lượng hóa” để tránh dàn trải
Một trong những tồn tại, bất cập của 3 chương trình trong giai đoạn trước là vấn đề phân bổ vốn. Để “hóa giải” vấn đề này trong giai đoạn tới các đại biểu cho rằng cần xem xét lại nguyên tắc phân bổ vốn theo hướng sử dụng đúng trọng tâm, trọng điểm, tạo đột phá cho vùng lõi nghèo.
“Nguồn lực có hạn, nếu phân bổ dàn trải sẽ không tạo được kết quả đột phá, không giải quyết được những nút thắt cơ bản”, đại biểu Hoàng Quốc Khánh, Đoàn ĐBQH tỉnh Lai Châu khẳng định.
Ông Khánh nêu dẫn chứng trong giai đoạn trước những địa phương nào bố trí vốn tập trung, đủ lớn kết quả đạt được cải thiện rõ ràng về tiến độ, chất lượng.
Từ thực tế này, đại biểu tỉnh Lai Châu kiến nghị việc phân bổ vốn cần căn cứ đầy đủ vào mức độ thiếu hụt, nhu cầu thực tiễn và khả năng hấp thụ của từng địa phương, đảm bảo đầu tư đúng trọng tâm, trọng điểm, tránh tình trạng phân mảnh dẫn đến kéo dài, kém hiệu quả.
Đại biểu Hà Sỹ Huân, Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Nguyên cũng chỉ ra những tồn tại của các chương trình trong giai đoạn trước. Theo ông, nguyên tắc phân phổ mang tính khái quát chưa cao, chưa có tiêu chí định lượng. Nếu không thay đổi sẽ không xử lý được tình trạng phân bổ vốn dàn trải. Ông kiến nghị chương trình cần có các tiêu chí phân bổ vốn dựa trên “định lượng”, đồng thời tăng tính chủ động cho địa phương, khoanh vùng đối tượng thụ hưởng để tập trung nguồn lực.
Quan tâm đến vấn đề này, một số đại biểu còn kiến nghị thiết kế tiêu chí phân bổ vốn dựa trên các yếu tố như: mức độ khó khăn của địa phương, tỉ lệ hộ nghèo, tiến độ và số lượng tiêu chí chưa đạt của Chương trình.
“Cần quy định nguyên tắc phân bổ rõ ràng, ít nhất 70% vốn ngân sách Trung ương phải ưu tiên cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi, trong đó tối thiểu 40% phải dành cho địa bàn đặc biệt khó khăn, mới đảm bảo đầu tư đúng vùng lõi nghèo, đúng trọng tâm”, đại biểu Hà Sỹ Đồng, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị kiến nghị.
Theo đại biểu Hà Sỹ Đồng, chương trình cũng cần rút kinh nghiệm từ giai đoạn trước, nên giao cho địa phương rà soát, xác định để cân đối đầu tư cho đúng trọng tâm, trọng điểm.
Rà soát phạm vi, nội dung, đối tượng thụ hưởng
Đại biểu Vũ Xuân Hùng, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa cho rằng tên gọi Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2035, nhưng thực tế, phạm vi của Chương trình không chỉ tập trung vào vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, mà còn tập trung vào vùng dân tộc Kinh, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo.
Ông kiến nghị cân nhắc đặt lại tên chương trình là Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo đa chiều bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng khó khăn giai đoạn 2026-2035.
Cũng theo đại biểu tỉnh Thanh Hóa, Dự thảo Chương trình đặt mục tiêu tổng quát là phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Song, trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững trước đây, có mục tiêu giảm thiểu các rủi ro, phòng chống thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu. Mục tiêu này vẫn còn nguyên giá trị, rất cần thiết với hiện tại và giai đoạn tới.
“Tôi đề nghị bổ sung nội dung mục tiêu này vào mục tiêu tổng quát của chương trình. Đồng thời, nghiên cứu bổ sung đối tượng là các xã, thôn, bản vùng bãi ngang ven biển, hải đảo và các xã có tỷ lệ hộ nghèo đa chiều cao vì cũng là đối tượng cần quan tâm của chương trình mục tiêu quốc gia”, đại biểu Vũ Xuân Hùng nêu quan điểm.
Cùng mối quan tâm, đại biểu Phạm Văn Hòa, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp đề nghị tách đối tượng hộ nghèo và hộ cận nghèo với hộ bảo trợ xã hội. Điều này sẽ tránh được tình trạng trùng lặp về đối tượng hưởng lợi, bởi đây là hai đối tượng khác nhau.
“Chúng ta không thể đánh đồng chung được. Đối với hộ bảo trợ xã hội không thể thoát nghèo được, đó là nghèo vĩnh viễn. Nên phải tách ra thì mới giảm được tỷ lệ hộ nghèo.
Ngân sách Trung ương phải giữ vai trò “dẫn dắt”
Theo dự thảo, tổng nhu cầu vốn cho Chương trình Mục tiêu Quốc gia giai đoạn 2026-2030 dự kiến là 500 nghìn tỷ đồng. Tuy nhiên, cơ cấu phân bổ nguồn vốn Nhà nước lại khiến đại biểu Hà Sỹ Huân, Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Nguyên băn khoăn về tính chủ đạo của ngân sách Trung ương. Theo ông các vùng thụ hưởng chính của chương trình này là các tỉnh miền núi, vùng đồng bào DTTS. Đây là những nơi ngân sách địa phương còn rất eo hẹp.
“Trong tổng vốn Nhà nước hỗ trợ 500 nghìn tỷ đồng, vốn ngân sách Trung ương chỉ chiếm 100 nghìn tỷ đồng (20%), trong khi ngân sách địa phương là 400 nghìn tỷ đồng (80%). Cơ cấu này thể hiện tỉ trọng ngân sách Trung ương chưa tương xứng với vai trò chủ đạo. Trong khi đó, tỉ lệ đối ứng của địa phương khá cao, khiến gánh nặng tài chính dồn chủ yếu ở địa phương, tạo áp lực lớn cho các tỉnh khó khăn, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi có tỉ lệ hộ nghèo cao”, đại biểu Hà Sỹ Huân nêu quan điểm.
Đại biểu Mai Văn Hải, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hoá, còn chỉ rõ sự chênh lệch lớn so với giai đoạn trước. Cụ thể, trong giai đoạn 2026-2030, dự kiến vốn ngân sách Trung ương là 100 nghìn tỷ đồng, giảm hơn 90 nghìn tỷ đồng so với tổng vốn ngân sách Trung ương cho cả ba chương trình ở giai đoạn 2021-2025 (trên 190 nghìn tỷ đồng). Đồng thời, vốn ngân sách địa phương lại tăng từ gần 180 nghìn tỷ đồng (giai đoạn trước) lên 400 nghìn tỷ đồng. Ông cho rằng nhiều tỉnh miền núi, xã miền núi “thu không đủ chi”, nguồn đầu tư chủ yếu dựa vào tiền cấp quyền sử dụng đất, nhưng nay các địa phương chỉ được hưởng 80% đến 85% tiền sử dụng đất, càng gây khó khăn hơn cho vốn đối ứng.
Cơ chế vận hành theo hướng phân cấp, phân quyền mạnh mẽ
Trước những băn khoăn của các đại biểu Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng đã có phiên giải trình.
Ông cho biết Chủ trương sáp nhập 3 chương trình thể hiện quyết tâm của Chính phủ thực hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước làm cho người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Để hiện thực hóa mục tiêu này, chương trình sẽ tập trung vào ba định hướng lớn.
Một là ưu tiên xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số bên cạnh các mục tiêu chung.
Hai là nâng cao hiệu quả thực thi thông qua việc tránh chồng chéo chính sách và thực hiện phân cấp, phân quyền triệt để cho địa phương.
Ba là kéo dài thời gian hỗ trợ đến năm 2035 thay vì năm 2030, giúp đảm bảo nguồn lực dài hạn, đồng bộ và hiệu quả hơn.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết điểm nổi bật trong cơ chế vận hành của chương trình giai đoạn tới là tinh thần phân cấp, phân quyền mạnh mẽ. Chương trình được thiết kế theo nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Trung ương sẽ giữ vai trò thống nhất quản lý, ban hành cơ chế và tăng cường kiểm tra, giám sát, đồng thời giao tổng mức vốn để các địa phương chủ động phân bổ, lồng ghép nguồn lực dựa trên điều kiện thực tế.
Song song đó, cơ chế giám sát ba cấp (trung ương, tỉnh, xã) sẽ được thiết lập, đề cao vai trò chủ thể của người dân nhằm bảo đảm tính công khai, minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình của chính quyền các cấp.
Chính phủ cam kết sẽ chỉ đạo quyết liệt việc ban hành chính sách và triển khai thực hiện ngay khi Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư.
