Tại hội thảo Giáo dục năm 2023 về "Thể chế, chính sách nâng cao chất lượng giáo dục đại học” do Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội chủ trì, phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) và Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đánh giá, giáo dục đại học đang phát triển với số lượng sinh viên tương đối ổn định, khoảng trên 500.000 sinh viên; giảng viên nhích lên về số lượng, cải thiện về học hàm học vị; ranking của nhiều trường đại học tăng, một số trường vào top 1000 trường đại học thế giới...
Tuy nhiên ông Sơn cho rằng, tốc độ phát triển của giáo dục đại học Việt Nam vẫn còn chậm và không có bứt phá.
“Chúng ta đang kỳ vọng đất nước phải có một sự phát triển bứt phá, một nền kinh tế phát triển với tốc độ cao để đưa quốc gia thoát ra khỏi mức thu nhập trung bình và kỳ vọng một vài chục năm sau đất nước thu nhập khá. Nếu như trong khung cảnh đất nước đã rất phát triển, trong một khung cảnh chúng ta đã cảm thấy hài lòng với những gì nền kinh tế và xã hội đã có, thì tốc độ phát triển của hệ thống giáo dục đại học như trên có thể tạm khiến chúng ta yên lòng. Điều chúng ta cần ở hệ thống giáo dục đại học trong thời điểm này, ở thập kỷ này và bối cảnh này là một sự bứt phá”, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nói.
Trước những ý kiến bàn thảo làm thế nào để trường đại học tồn tại được, đỡ khổ, đỡ khó, đỡ nghèo, theo ông Sơn điều quan trọng đáng bàn hơn đó là làm thế nào để các trường đại học phát triển bứt phá. Chỉ có phát triển mới đem lại chất lượng, còn nếu cứ loay hoay ứng phó với tồn tại thì câu chuyện chất lượng sẽ vô cùng khó.
Đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập muốn bứt phá, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho rằng một mặt huy động nguồn lực từ phía xã hội, phía doanh nghiệp một cách mạnh mẽ nhưng mặt khác cũng phải có sự đầu tư mang tính bứt phá, đột biến.
"Đầu tư rồi nhưng tiêu được như thế nào lại là câu chuyện lo ngại nữa. Nếu không có sự thay đổi cách tiêu thì cho càng nhiều tiền chắc càng nguy hiểm. Do đó, cần nguồn lực đầu tư, cách thức đầu tư để tạo ra sự bứt phá của các trường đại học", ông Sơn nói thêm.
Thẳng thắn chỉ ra những vướng mắc về thể chế, chính sách, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết, những quy phạm pháp luật mở đường cho tự chủ của giáo dục đại học chưa có sự đồng bộ và sự chia sẻ của hệ thống giáo dục, của hệ thống pháp luật khác. Với một cơ sở giáo dục đại học áp dụng các quy định như các cơ sở sự nghiệp công lập khác thì rất khó để tự chủ.
"Một cơ sở giáo dục đại học mà áp dụng các quy định như các cơ sở sự nghiệp công lập khác sẽ rất khó cho đơn vị sự nghiệp công lập rất đặc biệt này tự chủ.", ông Sơn nói.
Bên cạnh đó, các nhà khoa học trong trường cũng là các viên chức và chế tài của luật viên chức thì tự chủ của viên chức cũng là điều rất khó có thể phù hợp với các nhà khoa học khi cần sự tự chủ rất cao để sáng tạo, thể hiện trách nhiệm.
Do đó, trong vấn đề thể chế và chính sách nâng cao chất lượng giáo dục đại học, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho rằng phải tạo một hành lang pháp lý đầy đủ, đồng bộ để thực hiện được tự chủ đại học đầy đủ, có chiều sâu.
“Cần thiết tính đến việc làm một luật trong đó sửa nhiều luật, giúp tránh những chồng chéo này. Và nếu có thể, chúng ta đề xuất lấy tâm điểm là tự chủ đại học, rà soát xem những cái gì là chồng chéo, cản trở, mâu thuẫn thì sửa đổi một lần để các luật khác, quy định khác có thể mở đường cho câu chuyện tự chủ đại học", Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh.
Tăng đầu tư cho giáo dục đại học để chi thường xuyên sẽ rất khó
Phát biểu tổng kết Hội thảo Giáo dục 2023, ông Nguyễn Đắc Vinh, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa-Giáo dục của Quốc hội cho rằng, sự phát triển giáo dục đại học được thể hiện qua ba yếu tố: quy mô, cơ cấu và chất lượng. Trong đó, chất lượng là thước đo rất quan trọng về mức độ đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân lực. Do vậy, khi bàn về trường đại học phát triển thế nào, suy cho cùng thì chúng ta cũng đặt ra một thước đo là yêu cầu về chất lượng.
Trong bối cảnh giáo dục đại học nước ta với số lượng trường rất đông, cơ cấu, loại hình trường đại học đa dạng, thì vấn đề đột phá theo ông Vinh rất cần có sự định hướng về trọng tâm, trọng điểm rõ ràng.
Liên quan đến phân bổ ngân sách cho giáo dục đại học, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa-Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh đồng tình với đề xuất của đại diện các cơ sở giáo dục đại học là cần phải tăng đầu tư ngân sách nhà nước.
Hiện nay ngân sách chi cho giáo dục đại học ở nước ta chiếm 0,25%-0,27% GDP. Nếu tăng ngân sách đầu tư lên gấp đôi, khoảng 0,5% GDP để mức đầu tư bằng với khu vực, ông Vinh nhận định việc tăng này không ảnh hưởng tới nguồn lực ngân sách chung vì chỉ cần thay đổi về cơ cấu chi.
Cụ thể, nếu tăng ngân sách đầu tư cho giáo dục đại học lên khoảng 0,5% thì mức chi chỉ tăng thêm khoảng 300 triệu đô, tức khoảng 7.000-8.000 tỷ đồng. Trong khi đó, nếu tính 20% chi ngân sách cho giáo dục thì tổng ngân sách khoảng 350 nghìn tỷ đồng/năm. Tăng ngân sách chi cho giáo dục đại học về cơ bản chỉ là điều chỉnh cơ cấu đầu tư trong giáo dục và đào tạo.
"Tăng 7.000-8.000 tỷ đồng trong số 350.000 tỷ đồng không phải là quá lớn. Nhưng nó có thể đạt hiệu quả rất cao. Điều khó nhất cần phải giải quyết là khi tăng đầu tư thì tăng vào cái gì, tăng như thế nào? Bộ GD-ĐT chủ trì làm việc với các trường đại học để xây dựng đề án giải quyết nội dung này. Tăng thì phải biết tăng vào cái gì cho hiệu quả. Nếu là bổ sung vào chi thường xuyên e rằng cũng khó", ông Nguyễn Đắc Vinh nói.
Về hoàn thiện thể chế, chính sách cho giáo dục đại học, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh cho rằng, cần sớm sửa đổi Luật Giáo dục đại học. Đối với những kiến nghị về vướng mắc, bất cập liên quan đến chính sách, pháp luật và các văn bản dưới luật, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục sẽ tổng hợp đầy đủ để có nghiên cứu sửa đổi trong thời gian tới.
Riêng nội dung liên quan đến chính sách nhà giáo được quy định tại Luật Công chức, viên chức và nhiều quy định khác, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh cũng cho biết, Chính phủ đã thống nhất quan điểm đề xuất xây dựng dự án luật riêng về đội ngũ nhà giáo, nhằm thể hiện sự quan tâm dành cho lĩnh vực giáo dục - đào tạo.
Trong quá trình xây dựng dự án luật này, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục sẵn sàng lắng nghe, nghiên cứu, để có những đề xuất về đột phá nào liên quan đến thể chế, Ủy ban sẽ cố gắng thể hiện trong các chính sách trong dự án Luật Nhà giáo.
