Mời các bạn bấm nút nghe nội dung:
Ở nhiều tỉnh thành, địa phương Việt Nam đều có những làng sản xuất gốm với những đặc trưng riêng về chất liệu, men phủ, quy trình sản xuất. Và mô hình hợp tác xã cũng từng phát triển hưng thịnh và rồi tan rã ở hầu khắp các làng nghề gốm sứ. Những hợp tác xã hình thành và còn tiếp tục duy trì HTX chứa đựng những nguyên nhân nội tại cho thấy giá trị của kinh tế tập thể trong giai đoạn mới.
Hợp tác xã gốm Chăm Bàu Trúc không chỉ giữ hồn văn hóa Chăm trong từng sản phẩm
Hợp tác xã gốm Chăm Bàu Trúc, Ninh Thuận (cũ) nay thuộc tỉnh Khánh Hòa manh nha thành lập từ 2008 nhưng mãi tới 2011 mới chính thức đi vào hoạt động theo mô hình hợp tác xã. Năm 2016, ở độ tuổi bắt đầu trung niên, với am hiểu cũng như tình yêu với làng nghề, ở cương vị Giám đốc Hợp tác xã, anh Phú Hữu Minh Thuần vẫn tiếp tục khẳng định hướng phát triển mô hình hợp tác xã hoàn toàn phù hợp.
“Bản chất hợp tác xã là sự cộng hưởng của người dân và cơ chế hỗ trợ theo mô hình hợp tác xã thông thoáng hơn, phù hợp với làng nghề hơn so với mô hình doanh nghiệp. Sở dĩ mọi người ngại tham gia mô hình này do cách quản lí trước đây theo cách cũ, rồi không ít ý kiến cho rằng khi tham gia hợp tác xã tiền sẽ không được nhiều, bỏ tiền vào sẽ mất. Trong hợp tác xã theo tôi phải có những con người thực sự tâm huyết, phải có tâm, có tầm, tạo ra mô hình có giá trị để bảo tồn và phát triển”, anh Minh Thuần phân tích.
Giai đoạn 5 năm từ khi chính thức hoạt động theo mô hình hợp tác xã, anh Thuần cho biết hầu hết các xã viên vẫn chỉ dừng ở góp sản phẩm, chưa có sự gắn kết chặt chẽ theo chuẩn phương thức tập thể của hợp tác xã. Thêm vào đó, đội ngũ vận hành vẫn là những nghệ nhân có tuổi của làng khiến hoạt động của hợp tác xã chưa tạo được những chuyển biến rõ nét về đường hướng sản phẩm, đầu ra thị trường, hạn chế cả nguồn vốn cho tái sản xuất cũng như nâng cao chất lượng sản phẩm.
Tuy nhiên sau đó, với tình yêu với gốm Chăm cũng như quyết tâm khôi phục những giá trị cổ truyền của làng nghề, anh Minh Thuần đã tạo nên sự gắn kết thực sự giữa các hội viên.
“Gốm Bầu Trúc có đặc thù không phải chỉ một người làm mà cần nhiều người cộng tác lại với nhau kể cả trong quy trình tạo sản phẩm đến cả các phần việc khác. Tôi thấy kinh tế tập thể mới tạo nên những sản phẩm có giá trị cho làng nghề. Và tôi tin mô hình hợp tác xã làm được điều này. 45 thành viên bây giờ theo những phương thức khác nhau. Ai không có tiền sẽ góp sản phẩm. Nếu không có sản phẩm có thể góp bằng tiền theo điều lệ hợp tác xã đưa ra. Tất cả các thành viên cung ứng dịch vụ cho hợp tác xã theo luật, theo điều lệ quy định”, anh Thuần chia sẻ.
Đến thời điểm này, Gốm Bàu Trúc nói chung, gốm của hợp tác xã Gốm Chăm Bàu trúc nói riêng vẫn giữ được đặc tính sản xuất thủ công trong tất cả các khâu. Sản phẩm được làm thủ công từ đất sét khai thác ngay tại địa phương, kết hợp với cát mịn và nước. Đặc biệt, nghệ nhân Bàu Trúc không dùng bàn xoay mà đi vòng quanh bệ để nặn gốm, tạo nên vẻ đẹp độc đáo. Việc nung bằng củi, trấu, rơm lộ thiên góp tạo nên sản phẩm mang sắc màu đặc trưng với những vệt màu hỏa biến tự nhiên mang giá trị đặc sắc, riêng có.
Anh Minh Thuần cho biết Hợp tác xã Gốm Chăm Bàu Trúc đã có những thay đổi nhằm tạo nên những sản phẩm mang giá trị thương phẩm cao, cung cấp sản phẩm cho ngành du lịch địa phương đồng thời vẫn bảo tồn được những giá trị truyền thống.
Bên cạnh những thay đổi phương thức kinh doanh, mở rộng thị trường ra nước ngoài, có những đầu tư, thay đổi về trang thiết bị sản xuất như thay việc đầu tư lò nung nhằm đảm bảo nguồn nhiệt cho lượng sản phẩm lớn, chất lượng kịp đáp ứng nhu cầu thị trường. Điều này sẽ góp phần đảm bảo cuộc sống của xã viên ổn định và được đảm bảo.
Nghệ nhân Đăng Phú Hữu Kate, một trong những hội viên của hợp tác xã, đồng thời ở vai trò tạo tác sản phẩm cho biết, dù có nhiều thay đổi, biến chuyển về kĩ thuật nhưng những giá trị cổ truyền và sự sáng tạo trong thiết kế những sản phẩm mới sẽ đảm bảo cung cấp ra thị trường những sản phẩm có giá trị. Ở phương diện cá nhân, công việc này một mặt tạo ra không gian thỏa mãn đam mê sáng tạo, đồng thời đem lại nguồn thu nhập đảm bảo cuộc sống.
“Không có đầu ra thì mình không thể làm nghề này nuôi gia đình. Đầu ra hiện nay là khách du lịch và đặt hàng. Công việc này cũng như bộ mặt của làng mình”, Kate cho biết.
Những sản phẩm của HTX gốm Bàu Trúc giàu giá trị nghệ thuật và độc bản, đã có mặt ở nhiều nước như Hoa Kỳ, Pháp, Nhật Bản…Có thể khẳng định hợp tác xã gốm Chăm Bàu Trúc đã và đang đi đúng hướng, chứng minh bằng sức sống và vươn xa của sản phẩm, tạo nguồn thu ổn định cho các xã viên, góp phần phát triển kinh tế địa phương.
Hiệp hội làng nghề Việt Nam luôn đồng hành cùng các hợp tác xã làng nghề
Theo tiến trình phát triển chung với những yêu cầu thực tế đặt ra, mô hình hợp tác xã, đặc biệt hợp tác xã làng nghề ở nhiều nơi đã từng phải giải thể hoặc hoạt động không hiệu quả.
Tuy nhiên, theo ông Trịnh Quốc Đạt, Chủ tịch hiệp hội làng nghề Việt Nam, có một số vấn đề khiến mô hình hợp tác xã hoạt động chưa hiệu quả trong lịch sử phát triển để từ đó có những thay đổi, thích ứng trong điều kiện mới. Cụ thể theo ông Đạt, mô hình này trong một giai đoạn dài không khuyến khích được sáng tạo cũng như sự đóng góp của xã viên. Quy trình sản xuất, phân phối đến lợi nhuận “đều đều và cào bằng” làm hạn chế sức sáng tạo.
Nguyên nhân nữa ở lực lượng cán bộ quản lỉ, vận hành mô hình hợp tác xã thiếu năng lực và cũng không thực sự quan tâm tới thay đổi để tốt hơn lên.
Ngoài ra, câu chuyện thiếu nguồn vốn, trang thiết bị cơ sở vật chất lạc hậu cũng được nhắc tới như một nguyên nhân kéo lùi hoạt động của hợp tác xã khi mẫu mã sản phẩm không thay đổi theo nhu cầu tiêu dùng, giá thành khó hạ xuống khi lượng sản phẩm không tăng lên.
Nghị quyết số 20-NQ/TW, ngày 16-6-2022, Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII, “Về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới” đã củng cố quan điểm về vị trí, vai trò và đóng góp của kinh tế tập thể. Thêm vào đó, Luật Hợp tác xã sửa đổi có hiệu lực từ năm 2025 tạo điều kiện để các hợp tác xã tiếp cận nguồn vốn hỗ trợ của nhà nước và các dự án trong việc thay đổi trang thiết bị máy móc cũng như đào tạo nguồn nhân lực.
“Hợp tác xã thuộc đối tượng hưởng những chính sách khuyến công, tạo điều kiện cho việc cải tiến kĩ thuật, trang thiết bị máy móc, cơ sở vật chất. Ngoài ra việc tập trung các hộ sản xuất, đặc biệt ở các làng nghề có thể xem như cơ hội tập trung nguồn vốn, nhân lực gồm các nghệ nhân và thợ giỏi, sự sáng tạo. Ở đây nếu có được ban quản lí hiệu quả sẽ tạo điều kiện cho sự hồi sinh và phát triển của hợp tác xã”, ông Trịnh Quốc Đạt phân tích.
Về phía Hiệp hội làng nghề Việt Nam luôn có những hỗ trợ quan trọng cho các hợp tác xã làng nghề như đóng góp ý kiến xây dựng chính sách, kiến nghị những vấn đề khúc mắc như việc tiếp cận đất đai, nguồn vốn… Ngoài ra theo ông Quốc Đạt, phía Hiệp hội cũng thường xuyên phối hợp với các trường nghề tổ chức các lớp tập huấn kĩ năng quản trị tài chính, kinh doanh cho các thành viên hợp tác xã nhằm tạo nguồn cán bộ quản lí có kĩ quản trị sản xuất năng đồng thời phát huy tính sáng tạo. Việc kết nối, tổ chức các hội chợ, triển lãm, hội thảo được xem như hình thức xúc tiến thương mại nhằm kết nối các hợp tác xã với các doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm hoặc các nhà phân phối.
Thực tế trải qua các giai đoạn xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước, kinh tế tập thể, nòng cốt là hợp tác xã đã có đóng góp quan trọng trong thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế, đặc biệt là trong kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Phát triển kinh tế tập thể không chỉ có ý nghĩa lớn đối với phát triển kinh tế, mà còn có ý nghĩa chính trị - xã hội sâu sắc. Việc phát triển đa dạng các mô hình kinh tế ở nước ta và trên thế giới ngày càng khẳng định, hợp tác xã vẫn chứng thực hiệu quả hoạt động, phù hợp với điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt.
