Luật sư Trần Xuân Tiền – Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng đội trao đổi về quy định sửa đổi, bổ sung, thay thế hay hủy bỏ di chúc:
Thính giả Nguyễn Văn Ninh ở tỉnh Phú Thọ nêu băn khoăn:
Vợ tôi đã mất từ lâu, chúng tôi có 3 người con đến nay đều đã phương trưởng. Cách đây 5 năm, tôi đã lập di chúc để lại toàn bộ tài sản cho 3 người con của tôi. Cuối năm ngoái, tôi có quen biết một người phụ nữ. Bà ấy chất phác, thật thà nên tôi đã đưa về chung sống để cả hai chăm sóc nhau lúc tuổi già. Ăn ở với nhau, bà ấy không chỉ chăm sóc tôi chu đáo mà cũng rất quan tâm đến các con cháu của tôi, vì vậy tôi muốn để lại một phần tài sản của mình cho bà ấy. Thế nhưng, khi biết chuyện các con tôi phản đối và cho rằng tôi không thể sửa được di chúc đã lập trước đó. Xin hỏi như vậy có đúng không? Tôi có thể sửa lại di chúc mà không cần sự đồng thuận của các con tôi hay không?
Luật sư Trần Xuân Tiền - Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng đội cho biết, theo quy định tại Bộ luật Dân sự 2015, di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Người lập di chúc có quyền chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế; phân định phần di sản thừa kế, dành một phần tài sản để di tặng, thờ cúng;...
Việc lập cũng như sửa đổi, bổ sung, thay thế hay huỷ bỏ di chúc cũng được Bộ luật Dân sự điều chỉnh. Cụ thể tại Khoản 1 Điều 640 BLDS quy định: “Người lập di chúc có thể sửa đổi, bổ sung, thay thế, huỷ bỏ di chúc đã lập vào bất cứ lúc nào”.
Theo đó, sửa đổi di chúc là người để lại di sản bằng ý chí của mình phủ nhận một phần của di chúc và thay thế những nội dung mới, theo đó phần mới sửa đổi sẽ là phần có hiệu lực thay thế phần bị sửa đổi. Bổ sung di chúc là việc mà người để lại di sản bổ sung những điều chưa có của di chúc hoặc làm rõ hơn, chi tiết hơn những điều đã được quy định trong di chúc. Thay thế di chúc là việc người để lại di sản thừa kế hủy bỏ toàn bộ bản di chúc cũ và thay vào đó là một di chúc mới. Hủy bỏ di chúc là việc người để lại di sản thừa kế hủy bỏ toàn bộ bản di chúc cũ nhưng không lập ra bản di chúc mới thay thế.
Trường hợp người lập di chúc bổ sung di chúc thì di chúc đã lập và phần bổ sung có hiệu lực pháp luật như nhau; nếu một phần của di chúc đã lập và phần bổ sung mâu thuẫn nhau thì chỉ phần bổ sung có hiệu lực pháp luật.
Trường hợp người lập di chúc thay thế di chúc bằng di chúc mới thì di chúc trước bị hủy bỏ.
Đối với trường hợp di chúc có sự tẩy xóa, sửa chữa thì người tự viết di chúc hoặc người làm chứng di chúc phải ký tên bên cạnh chỗ tẩy xóa, sửa chữa.
Như vậy, sửa đổi, bổ sung, thay thế hay huỷ bỏ di chúc như thế nào hay vào thời điểm nào là quyền của người lập di chúc không cần phụ thuộc vào ý kiến đồng thuận hay phản đối của bất kỳ người nào kể cả đó là người thừa kế di sản, miễn là người lập di chúc có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép; nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.
Quy trình sửa đổi di chúc phụ thuộc vào hình thức đã lập di chúc trước đây, cụ thể:
* Đối với di chúc không công chứng, chứng thực:
Được quyền tự mình sửa đổi di chúc nhưng phải đảm bảo điều kiện được sửa đổi di chúc;
Có người làm chứng (đáp ứng điều kiện là người làm chứng theo quy định).
* Đối với di chúc có công chứng, chứng thực:
- Trường hợp di chúc được chứng thực:
Người lập di chúc xuất trình giấy tờ tùy thân và hồ sơ gồm: di chúc đã được chứng thực (bản chính), di chúc sửa đổi yêu cầu chứng thực.
Nộp hồ sơ trực tiếp tại Bộ phận tiếp nhận và trả kết quả ở Ủy ban nhân dân cấp xã;
Tiếp nhận hồ sơ;
Kiểm tra di chúc sửa đổi;
Tiến hành chứng thực di chúc sửa đổi và yêu cầu người lập di chúc ký tên, chỉ điểm;
Lưu ý: Phải thông báo bằng văn bản cho cơ quan đã chứng thực trước đây về nội dung sửa đổi một phần hoặc toàn bộ di chúc để ghi chú vào sổ chứng thực hợp đồng, giao dịch.
- Trường hợp di chúc được công chứng:
Người lập di chúc chuẩn bị hồ sơ gồm: Phiếu yêu cầu công chứng, dự thảo di chúc cần sửa đổi, giấy tờ tùy thân (bản sao), giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản phải đăng ký (bản sao) và bản sao các giấy tờ khác có liên quan;
Nộp hồ sơ đến Văn phòng/phòng Công chứng thực hiện sửa đổi di chúc
Công chứng viên tiếp nhận và kiểm tra hồ sơ;
Thực hiện công chứng di chúc sửa đổi;
Thu phí công chứng và Trả kết quả.
Ngoài ra, việc sửa đổi công chứng, chứng thực phải do người lập di chúc tự yêu cầu, không được ủy quyền cho người khác.
Quy trình bổ sung di chúc được thực hiện tương tự như sửa đổi di chúc. Tuy nhiên, với di chúc đã lập và phần bổ sung có hiệu lực pháp luật như nhau; Nếu một phần di chúc đã lập và phần bổ sung mâu thuẫn nhau thì chỉ phần bổ sung có hiệu lực pháp luật.
Thủ tục thay thế di chúc được tiến hành tương tự như sửa đổi và bổ sung di chúc. Tuy nhiên, đối với di chúc thay thế thì di chúc đã lập trước đó sẽ bị hủy bỏ theo khoản hiệu lực của di chúc thay thế.
Bên cạnh đó, hiệu lực di chúc sẽ tương ứng theo từng trường hợp cụ thể:
Sửa đổi di chúc: kể từ khi công chứng viên ký xác nhận và người lập di chúc ký tên, chỉ điểm và áp dụng chia di sản theo phần được sửa đổi;
Bổ sung di chúc: Phần di chúc được bổ sung sẽ được áp dụng trong trường hợp phần di chúc cũ trái với phần bổ sung;
Thay thế di chúc: Di chúc cũ đã lập trước đây sẽ bị hủy bỏ theo quy định pháp luật./.
