Điều 30 Hiến Pháp 2013 quy định: "Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân”. Các quyền trên đã được Nhà nước thể chế hoá tại Luật Khiếu nại, tố cáo các văn bản hướng dẫn liên quan.
Xét về bản chất việc thực hiện quyền khiếu nại thể hiện mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân mà trong đó bên đi khiếu nại luôn luôn là công dân (hoặc cơ quan, tổ chức trong một số trường hợp) chịu sự tác động trực tiếp của quyết định, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước. Còn bên bị khiếu nại là cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước. Trong khi đó, quyền tố cáo thể hiện mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân mà trong đó bên đi tố cáo báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất cứ cơ quan, tổ chức, người thực hiện hoạt động công vụ nào đã gây thiệt hại hoặc đe doạ gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức nói chung là những lợi ích được nhà nước bảo vệ.
Theo Báo cáo 6 tháng đầu năm 2021 của Thanh tra Chính phủ, cơ quan hành chính nhà nước các cấp đã tiếp nhận 161 nghìn 215 đơn của công dân, trong đó có 20 nghìn 451 đơn khiếu nại, 8 nghìn 592 đơn tố cáo. Trong số đó có 10 nghìn 070 vụ việc khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan hành chính, đến nay đã giải quyết 7 nghìn 677 vụ việc. Kết quả giải quyết đã kiến nghị thu hồi cho nhà nước và trả lại cho công dân, tổ chức 33,53 tỷ đồng, hơn 20 ha đất; trả lại quyền lợi cho 7 tổ chức và 288 cá nhân, kiến nghị xử lý hành chính 233 người, chuyển cơ quan điều tra tiếp tục xử lý 4 vụ việc.
Thạc sỹ, luật sư Nguyễn Hồng Bách, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Luật Hồng Bách và cộng sự cho rằng, trong thực tế, nhiều khi người dân đồng thời gửi đơn đến cơ quan có thẩm quyền vừa khiếu nại để đòi lợi ích, vừa tố cáo người ban hành quyết định hoặc có hành vi trái pháp luật để đòi xử lý người đưa ra quyết định hay hành vi đó. Trong trường hợp này, người có trách nhiệm giải quyết đơn thư của người dân có trách nhiệm hướng dẫn, giải thích cho công dân được biết về các quy định, trình tự, thủ tục, hậu quả khi khiếu nại, tố cáo để công dân lựa chọn hình thức khiếu nại, hay tố cáo. Nếu công dân không thực hiện theo hướng dẫn của cán bộ xử lý đơn thư thì bộ phận tiếp nhận căn cứ vào nội dung, yêu cầu của Đơn thư để phân loại đơn thư giải quyết theo thủ tục của Luật khiếu nại, hoặc Luật tố cáo.
Khi thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, công dân cũng cần phải chú ý tới thời hiệu bởi khi khi hết thời hạn đó chủ thể sẽ mất quyền khiếu nại, tố cáo đến cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền.
Đối tượng bị khiếu nại là các quyết định hành chính; hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước và quyết định kỷ luật cán bộ, công chức.
Đối tượng bị tố cáo là các hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ cũng như hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực. Người tố cáo phải trình bày trung thực về nội dung tố cáo; cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo mà mình có được và chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung tố cáo.
Thời hiệu khiếu nại là 90 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định hành chính hoặc biết được quyết định hành chính, hành vi hành chính. Trường hợp người khiếu nại không thực hiện được quyền khiếu nại theo đúng thời hiệu vì ốm đau, thiên tai, địch họa, đi công tác, học tập ở nơi xa hoặc vì những trở ngại khách quan khác thì thời gian có trở ngại đó không tính vào thời hiệu khiếu nại.
Còn theo quy định của Luật tố cáo 2018, bất cứ khi nào người dân phát hiện hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, người thực hiện hành vi công vụ thì có quyền gửi đơn hoặc tố cáo trực tiếp với người có thẩm quyền để giải quyết theo quy định của pháp luật.
Mời quý vị nghe thạc sỹ, luật sư Nguyễn Hồng Bách thông tin về một số quy định đáng chú ý của pháp luật khiếu nại, tố cáo tại đây:
