Từng dùng củ ấu tàu cách đây 20 năm để chữa viêm khớp, gần đây do đau tái phát bà N.T.S (78 tuổi, trú tại xã Mê Linh, TP Hà Nội) đã đặt mua củ ấu tầu qua mạng từ vùng cao, với mục đích nấu nước uống chữa khớp.
Khi mua bà được hướng dẫn chỉ dùng 1–2 củ/tuần, nhưng đã tự ý sắc liền 5 củ/lần để uống. Khoảng 30 phút sau khi uống, bà xuất hiện chóng mặt, buồn nôn, nôn và nhanh chóng rơi vào tình trạng tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim.
Bà N.T.S được đưa đến Khoa Cấp cứu – Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương trong tình trạng mệt lả, da tái lạnh, mạch loạn hoàn toàn, huyết áp tụt sâu còn 50/30 mmHg – biểu hiện sốc tim do rối loạn nhịp nặng.
Tại Khoa Cấp cứu bệnh nhân thực được hiện các biện pháp hồi sức tích cực: truyền dịch chống sốc, dùng thuốc chống rối loạn nhịp, đặt monitor theo dõi liên tục để kiểm soát ngoại tâm thu thất chùm đôi – chùm ba – một dạng rối loạn nhịp tim nguy hiểm có thể gây tử vong. Song song, bệnh nhân được rửa dạ dày, dùng than hoạt và theo dõi sát các dấu hiệu nhiễm độc hệ thần kinh và tim mạch.
ThS.BS Ninh Thị Ngọc cho biết: “Độc chất chính trong củ ấu tầu là aconitin – một alcaloid cực độc có thể gây rối loạn dẫn truyền tim: nhịp chậm, ngoại tâm thu thất, co giật, mất ý thức và có thể tử vong nhanh chóng. Đây là ca ngộ độc do dùng quá liều củ ấu tầu”.
Sau 3 giờ điều trị tích cực, tình trạng huyết động của bệnh nhân ổn định, nhịp tim trở lại bình thường, giảm dần liều thuốc chống rối loạn nhịp. Bệnh nhân tỉnh táo, tiếp xúc tốt, các chỉ số sinh tồn ổn định.
Hiện bệnh nhân vẫn đang được theo dõi sát tại Khoa Cấp cứu để phòng nguy cơ loạn nhịp tái phát hoặc ảnh hưởng thần kinh muộn sau ngộ độc.
Củ ấu tầu còn có tên khác là ấu tẩu, ô đầu, phụ tử – thường mọc ở vùng núi cao phía Bắc và các tỉnh miền núi Trung Quốc. Trong Đông y, vị thuốc này chỉ được dùng sau khi đã qua chế biến kỹ (phụ tử chế) với liều rất nhỏ để xoa bóp hoặc điều trị ngoại trú có kiểm soát. Ngược lại, củ tươi, củ sống (như bệnh nhân sử dụng) chứa hàm lượng độc chất rất cao – chỉ khoảng 2mg aconitin đã có thể gây rối loạn nhịp tim và 5mg có thể gây tử vong, tương đương với chỉ vài củ nhỏ.
Các bác sĩ khuyến cáo, tuyệt đối không tự ý mua, sắc uống hay ngâm rượu củ ấu tẩu hay bất kỳ loại thảo dược có độc tính cao nếu chưa được chế biến đúng cách. Người dân không nên tin vào các hướng dẫn truyền miệng hoặc thông tin trên mạng về “củ ấu tẩu chữa đau khớp”, bởi nhiều sản phẩm được rao bán không rõ nguồn gốc, chưa qua kiểm định chất lượng và có thể tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc. Khi xuất hiện các triệu chứng bất thường như chóng mặt, buồn nôn, tê môi, loạn nhịp hoặc tụt huyết áp sau khi dùng bất kỳ loại thảo dược nào, cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.
