Những sai lầm thường gặp khi sử dụng thuốc không kê đơn
Mỗi khi bản thân hoặc các con bị cảm cúm, ho sốt, chị Nguyễn Thị Hường thường mua thuốc về tự điều trị. Cho rằng các loại thuốc ho dạng siro không gây ngộ độc nên chị cũng không mấy để ý đến liều lượng sử dụng, cứ để con tự lấy ra uống. “Thuốc ho có vị ngọt nên trẻ con cũng thích uống. Nếu có quá liều 1 chút cũng không sao”, chị Hường cho biết.
Để đối phó với những trận viêm họng, ho, sốt của con, chị Lê Phương ở Hà Nội có một “bảo bối” đó là đơn thuốc cũ mà bác sĩ kê cho con, trong đó có một loại thuốc chống ngạt mũi. Tuy nhiên, điều chị không ngờ là sau hơn chục năm thường xuyên lạm dụng thuốc nhỏ mũi, bé Lan, con gái chị đã bị lệ thuộc vào loại thuốc này và thường bị viêm mũi kéo dài.
Thuốc không kê đơn điều trị bệnh thông thường được sử dụng rất phổ biến và hết sức quen thuộc trong mỗi gia đình. Các loại thuốc này giúp người bệnh tiết kiệm thời gian, chi phí và giảm tải cho hệ thống y tế. Tuy nhiên, chính sự dễ dàng tiếp cận lại khiến người dùng lầm tưởng có thể sử dụng thoải mái, bỏ qua hướng dẫn sử dụng hoặc không tuân theo chỉ định của bác sĩ/nhân viên y tế và dẫn tới những hậu quả không ngờ.
Dược sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thị Thảo – Giảng viên Khoa Dược lý Dược lâm sàng, Trường Đại học Dược Hà Nội, cho biết thuốc không kê đơn là các thuốc được cấp phát, bán lẻ và sử dụng mà không cần đơn thuốc của bác sĩ. Danh mục các thuốc không kê đơn được Bộ Y tế quy định. Các thuốc không kê đơn thường được sử dụng trong điều trị các bệnh lý triệu chứng nhẹ.
Các nhóm thuốc không kê đơn được sử dụng phổ biến là thuốc giảm đau hạ sốt, thuốc điều trị cảm cúm, thuốc điều trị bệnh tiêu hóa như là các thuốc trung hòa axit, thuốc nhuận tràng, thuốc điều trị tiêu chảy, thuốc chống dị ứng như thuốc kháng histamin và các chế phẩm bổ sung vitamin và khoáng chất.
Dược sĩ Nguyễn Thị Thảo cho biết, nhiều bệnh nhân có tâm lý các thuốc không kê đơn thì có thể tự ý sử dụng và không để ý đến tác dụng phụ của thuốc. Trong thực tế thì có một số sai sót thường gặp khi bệnh nhân sử dụng thuốc không kê đơn là:
- Sử dụng thuốc quá liều hoặc quá nhiều lần trong ngày. Theo dược sĩ Nguyễn Thị Thảo, nguyên do của việc sử dụng thuốc quá liều có thể do vô tình hoặc chủ đích từ bệnh nhân. Nguyên nhân thứ nhất có thể xuất phát từ chủ đích của người bệnh. Ví dụ như một số thuốc giảm đau, hạ sốt, khi bệnh nhân thấy đau nhiều thì tự ý tăng liều so với hướng dẫn sử dụng. Hoặc sau một thời gian ngắn uống thuốc mà chưa thấy có tác dụng, bệnh nhân sốt ruột và dùng thêm một liều nữa dẫn đến quá liều. Nguyên nhân thứ 2 thì có thể do vô tình, đặc biệt trong trường hợp bệnh nhân là trẻ em được sử dụng các chế phẩm đa liều và cần phải dùng các dụng cụ đong liều để lấy chính xác thì có thể là người nhà thao tác không đúng cách và dẫn đến thiếu liều hoặc quá liều.
- Sai sót phổ biến tiếp theo trong sử dụng thuốc không kê đơn, theo dược sĩ Nguyễn Thị Thảo, đó là bệnh nhân sử dụng cùng một lúc nhiều chế phẩm có tên thương mại khác nhau nhưng đều cùng một hoạt chất. Điều đó cũng dẫn đến tình trạng sử dụng thuốc quá liều.
- Một sai lầm thường gặp nữa ở người bệnh khi sử dụng thuốc không kê đơn, đó là trì hoãn việc đi thăm khám bác sĩ. Ví dụ, khi bị sốt, sau khi sử dụng các thuốc hạ sốt tại nhà 2-3 ngày mà triệu chứng sốt không giảm thì phải đến cơ sở y tế khám bệnh để được chẩn đoán và điều trị phù hợp. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp tự dùng thuốc kéo dài tại nhà mà không đi khám và dẫn đến tình trạng bệnh lý thực sự không được chẩn đoán, phát hiện sớm, dược sĩ Nguyễn Thị Thảo nêu ví dụ.
- Khi đi mua thuốc không kê đơn, bệnh nhân không cung cấp đầy đủ các thông tin về các thuốc đang sử dụng, nhất là với nhóm người cao tuổi, đang điều trị các bệnh lý mạn tính. Do đó, dược sĩ hoặc người bán thuốc sẽ không đánh giá được các thuốc không kê đơn điều trị bệnh cấp tính liệu có ảnh hưởng đến các thuốc điều trị bệnh mạn tính mà bệnh nhân đang dùng hay không?
Bên cạnh đó, tình trạng nhiều bệnh nhân sử dụng thuốc không kê đơn theo lời mách bảo, theo đơn thuốc của người thân hoặc người nhà mà không có sự tư vấn của dược sĩ tại các nhà thuốc cũng khá phổ biến. Khi đó, bệnh nhân sẽ không được đánh giá một cách đầy đủ xem các đặc điểm về tuổi tác, bệnh lý… liệu có phù hợp để sử dụng thuốc hay không, dược sĩ Nguyễn Thị Thảo cho biết thêm.
Sử dụng thuốc không kê đơn sao cho an toàn, hợp lý?
Theo dược sĩ Nguyễn Thị Thảo, nếu lạm dụng thuốc không kê đơn hoặc không tuân thủ theo hướng dẫn sử dụng, người bệnh có thể gặp nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe.
“Ví dụ, với thuốc paracetamol, nếu bệnh nhân sử dụng quá liều thì có thể gây độc cho gan hoặc tổn thương gan. Hay khi lạm dụng một số thuốc giảm đau thì cũng sẽ dẫn đến những tác dụng không muốn trên đường tiêu hóa. Với những bệnh nhân trì hoãn việc đi thăm khám bác sĩ thì có thể sẽ dẫn đến tình trạng bệnh không được chẩn đoán, phát hiện sớm và có thể xảy ra biến chứng nghiêm trọng. Với các các những thuốc có dạng bào chế đặc biệt, như thuốc đặt trực tràng, nếu sử dụng thuốc không đúng cách thì có thể sẽ dẫn đến thuốc không phát huy được tác dụng. Một hậu quả nữa khi sử dụng các thuốc không kê đơn mà người bệnh không cung cấp thông tin các thuốc đang dùng đầy đủ cho dược sĩ thì có thể xuất hiện tương tác thuốc, làm gia tăng tác dụng không muốn hoặc là làm giảm tác dụng của thuốc điều trị của người bệnh”, dược sĩ Nguyễn Thị Thảo khuyến cáo.
Để sử dụng thuốc không kê đơn một cách an toàn, hiệu quả, tránh các tác dụng không mong muốn của thuốc, dược sĩ Nguyễn Thị Thảo hướng dẫn:
- Khi có các triệu chứng bệnh nhẹ cần sử dụng thuốc không kê đơn, điều đầu tiên là bệnh nhân phải có sự tư vấn của dược sĩ nhà thuốc. Người bệnh nên cung cấp đầy đủ các thông tin về tuổi, các bệnh lý mà bệnh nhân đang mắc, các thuốc đang sử dụng. Trên cơ sở đó, dược sĩ sẽ tư vấn cho bệnh nhân các thuốc không kê đơn phù hợp cũng như hướng dẫn sử dụng thuốc một cách an toàn.
- Trong quá trình dùng thuốc không kê đơn, bệnh nhân nên sử dụng đúng liều, đúng số lần cần uống trong ngày và đúng thời điểm dùng. Với những thuốc có dạng bào chế đặc biệt nên chú ý thao tác đúng theo tờ hướng dẫn hoặc sử dụng cụ đong liều để lấy lượng thuốc một cách chính xác.
“Điều đặc biệt quan trọng là chúng ta sẽ phải quan sát được những biểu hiện, những đáp ứng của tình trạng bệnh với các thuốc không kê đơn này. Nếu như sử dụng thuốc trong một vài ngày theo hướng dẫn của dược sĩ mà không có hiệu quả thì chúng ta nên đến cơ sở y tế để được bác sĩ khám, chẩn đoán và kê đơn thuốc phù hợp cho bệnh lý của mình”, dược sĩ Nguyễn Thị Thảo lưu ý.
- Khi đang sử dụng các thuốc không kê đơn, nếu đến lịch khám bệnh mạn tính định kỳ, bệnh nhân cũng nên cung cấp thông tin về các thuốc đang sử dụng để các thầy thuốc hướng dẫn về khoảng cách thời gian uống thuốc, tránh tương tác thuốc nếu có.
- Khi đi mua thuốc không kê đơn cho trẻ em, người cao tuổi, nên chú ý cũng cấp đầy đủ thông tin cho dược sĩ nhà thuốc về tuổi, cân nặng, các bệnh lý mạn tính kèm theo, các vấn đề về chức năng gan thận… để dược sĩ đưa ra những tư vấn về liều dùng, cách dùng thuốc phù hợp.
