Cụm di tích Hàm Hạ - Nơi lưu giữ giá trị lịch sử cách mạng

Sự ra đời của Chi bộ Hàm Hạ là một mốc son chói lọi trong phong trào cách mạng ở Đông Sơn trước Cách mạng tháng Tám; đồng thời là nền móng cho sự ra đời của Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa. Đây cũng là nơi chứng kiến nhiều hoạt động cách mạng quan trọng thời kỳ đầu kháng chiến.

Ngược dòng thời gian năm 1929, một số cơ sở của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (hay còn gọi là Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội) bị tập kích. Những hội viên tích cực thoát khỏi sự truy lùng của địch, vẫn kiên trì hoạt động. Vào thời gian này, đồng chí Lê Công Thanh (người làng Mao Xá, xã Thiệu Toán, huyện Thiệu Hóa cũ), một cán bộ của tổ chức Thanh niên, sau khi trốn thoát ra Bắc, tham gia “vô sản hóa” và được kết nạp Đảng tại Bắc kỳ. Thông qua đồng chí Thanh, Xứ ủy Bắc kỳ đã nắm bắt được tình hình cách mạng ở Thanh Hóa. Tháng 4/1930, xứ ủy cử đồng chí Nguyễn Doãn Chấp (hội viên Thanh niên cũ của Thanh Hóa, hoạt động ở Bắc kỳ và kết nạp Đảng ở đó) về Thanh Hóa bắt mối với các hội viên Thanh niên còn lại ở Hàm Hạ và một số nơi khác để xúc tiến chuẩn bị xây dựng cơ sở đảng.

Sau một thời gian chuẩn bị chu đáo, ngày 25/6/1930, đồng chí Nguyễn Doãn Chấp đã triệu tập hội nghị thành lập chi bộ cộng sản tại nhà ông Lê Oanh Kiều, làng Hàm Hạ (nay là khu phố thuộc phường Đông Sơn, tỉnh Thanh Hoá). Hội nghị gồm các đồng chí: Lê Thế Long, Lê Oanh Kiều, Lê Bá Tùng, Phạm Văn Huống, Lê Bá Hàm, Nguyễn Xuân Nghinh, Doãn Hữu Vinh. Đồng chí Nguyễn Doãn Chấp thay mặt cấp trên truyền đạt chủ trương về việc xây dựng tổ chức Đảng Cộng sản ở Thanh Hóa và tuyên bố chính thức thành lập Chi bộ Hàm Hạ, Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên tại Thanh Hóa. Hội nghị đã vạch ra kế hoạch hành động trong thời gian trước mắt và thống nhất bầu đồng chí Lê Thế Long làm Bí thư Chi bộ.

Sự ra đời của Chi bộ Hàm Hạ đã góp phần quan trọng cho sự ra đời của các chi bộ khác trong tỉnh. Sau khi thành lập, Đảng bộ tỉnh Thanh Hoá quyết định cho ra đời tờ báo “Tiến lên” - là cơ quan ngôn luận đầu tiên, là vũ khí tuyên truyền cách mạng của Đảng. Báo Tiến lên số đầu tiên ra đời cuối tháng 8/1930 tại nhà ông Lê Văn Sĩ, làng Yên Trường (xã Thọ Lập, Thọ Xuân), với kỹ thuật in thô sơ bằng thạch cao. Báo Tiến lên phát hành đến các cơ sở cách mạng cổ vũ quần chúng nhân dân dũng cảm đấu tranh chống áp bức, bóc lột, chống chế độ thực dân phong kiến…

Tháng 10/1930, Tỉnh ủy Thanh Hóa quyết định dời cơ quan in báo Tiến lên từ làng Yên Trường (huyện Thọ Xuân cũ) về nhà ông Phạm Văn Huống làng Hàm Hạ (huyện Đông Sơn cũ). Báo Tiến lên số 2 và số 3 được in ấn tại đây. Cuối năm 1930, Đảng bộ và phong trào cách mạng trong tỉnh bị khủng bố, báo Tiến lên ngừng hoạt động.

Tuy chỉ phát hành được 3 số nhưng báo Tiến lên đã góp phần truyền bá sâu rộng chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Nguyễn Ái Quốc, đường lối, chủ trương của Đảng đến với quần chúng nhân dân; là ánh sáng chỉ đường đưa phong trào đấu tranh cách mạng ở Thanh Hóa từng bước tiến lên.

Vào những năm từ 1925 đến 1929, Đình Hàm Hạ là nơi tụ hội của những thanh niên yêu nước như: Lê Công Thanh, Lê Oanh Kiều, Lê Bá Tùng để tuyên truyền phát triển hội đọc sách báo cách mạng. Nhất là từ khi thành lập tiểu tổ Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội vào ngày 13/3/1927, tại trường tiểu học Pháp Việt tổng Kim Khê do đồng chí Lê Công Thanh giáo viên ở trường làm tổ trưởng. Đình Hàm Hạ lại trở thành nơi tuyển lựa những thành viên Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội qua các phong trào quần chúng, là nơi tuyên truyền giác ngộ cách mạng góp phần chuẩn bị cho sự ra đời của Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Thanh Hóa.

Gắn với việc ra đời Chi bộ Đảng đầu tiên của Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa, Cụm di tích Hàm Hạ, phường Đông Sơn còn lưu giữ nhiều giá trị quý báu về lịch sử, văn hóa.

Cụm di tích Hàm Hạ còn là địa chỉ đỏ về mặt văn hóa lịch sử, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng, giáo dục chính trị, tư tưởng, khơi dậy tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho đến ngày nay.