Một trong những cách thức nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào dân tộc thiểu số là biến những giá trị văn hóa của họ thành tài sản có giá trị kinh tế, trong đó gắn với phát triển du lịch là một cách hiệu quả. Tuy nhiên, phát triển du lịch văn hóa cần phải cân bằng giữa bảo tồn và phát triển, cần đặt nguyên tắc bảo tồn lên hàng đầu, không đánh đổi văn hóa vì lợi ích trước mắt – Đó là bức thông điệp quan trọng tại hội thảo khoa học “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức ngày 22/11/2025 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đoài Phương, Hà Nội).
Hội thảo là một trong những hoạt động thiết thực của chuỗi các hoạt động diễn ra trong khuôn khổ Tuần “Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản văn hóa Việt Nam” và Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II. Hội thảo thu hút sự quan tâm tham dự của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu, đại diện các ban, bộ, ngành cùng đội ngũ nghệ nhân và đồng bào các dân tộc đang gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống.
Phát biểu đề dẫn hội thảo, ông Trịnh Ngọc Chung, Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam khẳng định: Để cụ thể hóa và tiếp tục triển khai nhiệm vụ về công tác văn hóa nói chung và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số trong thời gian tới, cần phải có hành động cụ thể để biến những giá trị văn hóa của họ thành tài sản có giá trị kinh tế, trong đó gắn với phát triển du lịch là một cách hiệu quả.
Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch sẽ đạt mục tiêu kép, vừa góp phần đưa các giá trị văn hóa của đồng bào trở thành sản phẩm có giá trị kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho họ vừa lan tỏa bản sắc văn hóa của các tộc người tới người dân và du khách. Khi các giá trị văn hóa được chuyển hóa thành lợi ích kinh tế thông qua du lịch, việc bảo tồn không chỉ bền vững hơn mà còn lan tỏa mạnh mẽ đến cộng đồng và du khách trong và ngoài nước.
“Hơn nữa, cuộc hội thảo với những ý kiến đóng góp tâm huyết sẽ là cơ sở để cơ quan quản lý kiến nghị cấp có thẩm quyền xây dựng cơ chế, chính sách bền vững, góp phần gìn giữ bản sắc và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương” – Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam nhấn mạnh.
Chia sẻ tại hội thảo, PGS.TS Lâm Bá Nam, Chủ tịch Hội Dân tộc học và nhân học Việt Nam nhấn mạnh: Đất nước Việt Nam chúng ta có 54 tộc người, mỗi tộc người đều sở hữu kho tàng tri thức phong phú, được tích lũy qua nhiều thế hệ. Đây là nguồn lực đặc biệt quý giá cần được trân trọng và khai thác đúng cách trong tiến trình phát triển bền vững.
“Thực ra chúng ta đã có nhiều nghiên cứu về những giá trị văn hóa của các tộc người nhưng chưa thực sự đánh thức được tiềm năng của nguồn lực quý giá này. Đã đến lúc cần “đánh thức” hệ giá trị văn hóa của từng tộc người. Bên cạnh chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, quan trọng hơn cả, muốn phát triển du lịch bền vững, văn hóa tộc người chính là hồn cốt” - Chủ tịch Hội Dân tộc học và nhân học Việt Nam bày tỏ.
Với tham luận “Cân bằng giữa bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển kinh tế xã hội, nhất là du lịch” - PGS.TS Nguyễn Duy Thiệu (Hội Dân tộc học và nhân học Việt Nam) chia sẻ quan điểm về yêu cầu cân bằng giữa bảo tồn và phát triển. Ông nhấn mạnh: “Cần đặt nguyên tắc bảo tồn lên hàng đầu, không đánh đổi văn hóa vì lợi ích trước mắt. Việc phát huy giá trị văn hóa phải bảo đảm bền vững và mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng”.
Để cân bằng giữa bảo tồn văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch bền vững PGS.TS Nguyễn Duy Thiệu đề xuất các giải pháp như: Xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững; Kiểm soát quy mô du lịch; Đầu tư vào du lịch cộng đồng có trách nhiệm; Đào tạo kỹ năng cho người dân địa phương có thể tham gia kinh doanh du lịch và nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa; Tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý và quảng bá di sản...
Còn theo GS.TS Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội: “Các nguồn tài nguyên khác khi khai thác sẽ có thể bị cạn kiệt nhưng riêng với tài nguyên giá trị văn hóa chúng ta càng khai thác lại càng sinh sôi. Vì vậy cần có cách thích hợp và tích cực để khai thác, phát huy có hiệu quả nguồn tài nguyên quý giá và vô tận này”.
Tham dự hội thảo với tham luận “Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong bối cảnh hội nhập và phát triên bền vững”, GS. TS Bùi Quang Thanh (Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) chia sẻ: “Cho đến nay, việc phát triển du lịch gắn với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số vẫn còn những ngáng trở, thách thức. Phải chăng chúng ta chưa đủ hoặc chưa khai thác được hết những cơ sở pháp lý. Liệu xây dựng và ban hành một bộ luật về vấn đề tộc người có là một gợi mở để con đường bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch, nâng cao chất lượng cuộc sống cho đồng bào dân tộc thiểu số thuận lợi thông thoáng hơn?”.
Hơn 100 tham luận từ các nhà khoa học, chuyên gia, nhà quản lý văn hóa du lịch, các nghệ nhân và đại diện cộng đồng tại cuộc hội thảo đã cùng trao đổi về các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số cần ưu tiên bảo tồn, phát huy trong bối cảnh mới; Mối quan hệ giữa bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế và du lịch bền vững; Tác động của hội nhập, toàn cầu hóa và công nghệ số đối với bảo tồn văn hóa; Vai trò chủ thể của cộng đồng trong gìn giữ và lan tỏa văn hóa truyền thống; Giải pháp và chính sách nhằm khai thác hợp lý tài nguyên văn hóa, phát triển du lịch gắn với lợi ích của cộng đồng... Những ý kiến này là cơ sở quan trọng để các cấp có thẩm quyền đề xuất xây dựng Nghị định về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số, đồng thời định hướng xây dựng thương hiệu du lịch văn hóa vùng dân tộc thiểu số trong thời gian tới.
