“Trong tình hình mới lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật phải làm nền tảng cho những sáng tác văn nghệ, không chỉ là vũ khí đấu tranh chống cái xấu, cái ác, cái lạc hậu, mà còn là suối nguồn trong mát nuôi dưỡng tâm hồn con người bằng cái chân, thiện, mỹ; để chúng ta có nhiều hơn những tác phẩm văn học, nghệ thuật ca ngợi lịch sử hào hùng của dân tộc, những tác phẩm chân thực, sinh động về con người Việt Nam có khát vọng, ý chí, bản lĩnh, trí tuệ trong thời kỳ đổi mới, góp phần xây dựng một nước Việt Nam giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc” – Đó là lời chia sẻ của Đồng chí Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh tại Hội thảo khoa học toàn quốc: “Lý luận phê bình văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước hòa bình, thống nhất, đổi mới, phát triển: Thực trạng và định hướng cho những năm tiếp theo”.
Hội thảo được tổ chức sáng 12/12/2023 tại Hà Nội do Hội đồng Lý luận phê bình Văn học Nghệ thuật Trung ương tổ chức nhằm đánh giá đầy đủ, khoa học, khách quan, toàn diện về thực trạng công tác lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước hòa bình, thống nhất, đổi mới và phát triển, với sự tham gia của đông đảo các nhà nghiên cứu lý luận phê bình văn học nghệ thuật trong toàn quốc.
Uỷ viên Bộ Chính trị - GS.TS Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh, cùng với sáng tác văn học, nghệ thuật, lý luận văn hóa, văn nghệ Việt Nam đã có những bước phát triển mới theo hướng dân tộc, dân chủ, khoa học, hiện đại và hội nhập. Nhiều công trình phê bình văn học, nghệ thuật đã góp phần phát hiện, giới thiệu đến công chúng nhiều tác giả, tác phẩm văn học nghệ thuật hay, phát hiện cái hay, cái đẹp về nội dung và hình thức của tác phẩm nghệ thuật; hướng dẫn công chúng thưởng thức nghệ thuật; tạo cầu nối giữa văn nghệ sĩ với công chúng; động viên, cổ suý và khích lệ những tìm tòi, sáng tạo.
Tuy nhiên, cũng phải thẳng thắn nhìn nhận, trong thời gian qua, đời sống văn nghệ chưa tương xứng với vị thế, tầm vóc và những đổi thay nhanh chóng của đất nước. Số lượng các tác phẩm lớn, có giá trị cao còn khiêm tốn, lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật chưa bắt kịp với yêu cầu định hướng sáng tác, sáng tạo phục vụ nâng cao chất lượng đời sống tinh thần và thực hiện các nhiệm vụ chính trị trọng tâm. Những hạn chế, bất cập này cần phải được nghiên cứu, nhận diện đầy đủ, chính xác, từ đó đề ra những quyết sách phù hợp, hiệu quả để khắc phục, điều chỉnh kịp thời.
Ông cũng đề nghị, Hội đồng Lý luận, phê bình Văn học, nghệ thuật Trung ương sớm hoàn thành việc xây dựng hệ giá trị văn học, nghệ thuật Việt Nam vừa mang tính phổ cập nhân loại, vừa mang bản sắc dân tộc để phát huy vai trò của lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trong việc đề ra tiêu chí thẩm định các tác phẩm văn học, nghệ thuật.
Tại hội thảo, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương - PGS.TS, nhà văn Nguyễn Thế Kỷ cho rằng, 50 năm là khoảng thời gian cho phép để nhìn nhận, đánh giá một cách khách quan, toàn diện về những ưu điểm, kết quả, thành tựu và những hạn chế, bất cập, non kém của đời sống văn hóa, văn nghệ nước nhà, trong đó có công tác lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật.
“Trên cơ sở nhìn nhận, đánh giá khách quan 50 năm văn hóa, văn nghệ Việt Nam từ sau năm 1975 đến nay, thêm một lần nữa chúng ta nhận thức rõ hơn sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo của Đảng, Nhà nước; sự đổi mới, kiên trì, linh hoạt của các cơ quan văn hóa, văn nghệ từ trung ương đến địa phương; sự nỗ lực của các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu, lý luận, phê bình và văn nghệ sĩ trong nước và cả ở nước ngoài. Đồng thời, từ việc nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, cũng đúc rút được những bài học quý giá về việc lãnh đạo, chỉ đạo công tác văn hóa, văn nghệ; thái độ ứng xử đúng đắn, có lý, có tình đối với văn nghệ sĩ và tác phẩm của họ...” - Chủ tịch Hội đồng Lý luận phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương Nguyễn Thế Kỷ chia sẻ.
Tham dự hội thảo, các đại biểu đã tập trung trao đổi, bàn thảo trên tinh thần cởi mở, thẳng thắn, khoa học, khách quan, từ đó khẳng định đường lối, chính sách văn hóa, văn nghệ đúng đắn, sáng tạo của Đảng và Nhà nước trong tiến trình xây dựng và phát triển văn hóa, văn nghệ, nhất là công tác lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật nước ta qua 50 năm đất nước thống nhất, hòa bình, đổi mới, phát triển.
Nhiều tham luận phân tích, đánh giá quá trình hòa hợp, hòa giải, thống nhất, tiếp biến, phát triển của nền văn học, nghệ thuật cách mạng, đồng thời đánh giá một cách khách quan, chính xác, thỏa đáng những đóng góp của bộ phận văn học yêu nước, tiến bộ ở các đô thị miền Nam 1954-1975; văn học yêu nước, tiến bộ của của người Việt Nam ở nước ngoài; quá trình giao lưu, tiếp thu, tiếp biến các trào lưu tư tưởng, lý luận văn nghệ nước ngoài ở Việt Nam; những vấn đề đặt ra trong quá trình hòa hợp, giao lưu, tiếp nhận, tiếp biến văn hóa, văn nghệ đã, đang và cần được giải quyết.
Nhà văn Cao Duy Sơn, Phó Chủ tịch Hội Văn học – Nghệ thuật các dân tộc Thiểu số Việt Nam, Tổng biên tập Tạp chí Văn hóa các dân tộc bày tỏ: “Trong tiến trình phát triển của nền văn học nước nhà, văn học viết về đề tài dân tộc thiểu số cũng được tạo nền móng và có những đóng góp nhất định. Tuy nhiên, có một điều dễ nhận thấy là dường như lý luận phê bình ít đề cập đến mảng nội dung này. Tôi đề nghị tới đây cần có các cuộc hội thảo về đè tài này, vì đây là một mảng đời sống mà mỗi dân tộc, đặc biệt là dân tộc thiểu số đều có nền văn hóa phong phú đặc sắc riêng đóng góp vào sự đa dạng văn hóa của đất nước. Bên cạnh đó cũng cần quan tâm đến đội ngũ những người sáng tác là đồng bào dân tộc thiểu số và cả những nhà văn người Kinh viết về đề tài văn hóa, văn học, nghệ thuật các dân tộc thiểu số”.
Hội thảo đi sâu phân tích, đánh giá, làm rõ những vấn đề cơ bản về đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước trong tiến trình xây dựng, phát triển lý luận, phê bình văn nghệ nước ta 50 năm sau ngày đất nước thống nhất. Qua đó tìm ra những cơ sở khoa học để Hội đồng tư vấn giúp Đảng và Nhà nước xây dựng chiến lược phát triển văn học, nghệ thuật trong tình hình mới. Đồng thời, gợi mở để các cơ quan, đơn vị, các Hội Văn học, nghệ thuật chuyên ngành Trung ương và địa phương đổi mới phương thức lãnh đạo, có những chính sách phù hợp nhằm phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam, tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.
