Đồng bào Xinh Mun đến từ Sơn La tái hiện lễ Mạng Ma tại làng văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam

Lễ Mạng Ma là nghi lễ của thầy cúng người Xinh Mun. Trong quan niệm của bà con, mỗi thầy mo thường có một thầy mo cao tay đỡ đầu. Nên khi bắt đầu hành nghề, họ đều phải có nghi lễ nhận thầy đỡ đầu cho mình gọi là nghi lễ cầu sức khỏe - Mạng Ma.

Sau đó, cứ khoảng 5 - 10 năm, thầy mo này phải tổ chức nghi lễ Mạng Ma một lần để cầu sức khỏe, giải hạn cho mình. Trong thời gian đó, nếu người thầy đỡ đầu chết, thầy mo này lại phải đi nhờ một thầy mo khác giúp chọn cho mình một người thầy đỡ đầu khác và phải tổ chức Nghi lễ Mạng Ma để nhận người thầy đỡ đầu mới.

Tiếp diễn nghi lễ Mạng Ma, người ta sẽ tổ chức lễ Ksaisatíp - lễ lộc hoa để cúng thần linh, ông tổ nghề mo mỗi năm một lần vào đầu năm mới. Thầy mo người Xinh Mun dù mới vào nghề hay hành nghề lâu năm đều phải thực hiện nghi lễ này. Đây cũng là dịp những con nuôi sẽ đến dâng lễ vật để thầy mo cúng cầu sức khỏe trong năm mới.

Theo phong tục, người bệnh khi được thầy mo chữa khỏi sẽ được thầy nhận làm con nuôi. Lễ, Tết hay những dịp quan trọng... họ đều đến tạ ơn.

Trong lễ Ksaistíp, thầy mo ngoài việc cúng cầu sức khỏe cho con nuôi, còn cúng xin cho các con nuôi, người dân trong bản được mùa, mưa thuận gió hòa, gia súc, gia cầm sinh sôi nảy nở.

Tại làng văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam, nghi lễ đồng bào dân tộc Xinh Mun đến từ Sơn La đã tái hiện sống động nghi lễ Mạng Ma truyền thống.

Tại gian chính ngôi nhà sàn Xinh Mun, không gian thờ cúng được bày biện trang trọng với nhiều lễ vật.
Người ta căng 1 cái dây ngang vách trong, treo lên đó những chiếc khăn của các con nuôi tặng, khăn cúng của thầy mo gồm khăn màu trắng và khăn thổ cẩm, thắt lưng của thầy mo làm bằng các sợi chỉ trắng, màu xanh, đỏ tết vào nhau thành con sợi; sát vách đặt một chiếc bàn nhỏ, một chiếc chậu, ên trong là gạo, hương, nến, dây hoa đội đầu của thầy mo. Trên chiếc bàn nhỏ họ còn đặt 2 quả trứng lồng vào trong 2 chiếc vòng tay bạc, hai bánh nếp. Bên cạnh còn đặt 1 gậy gỗ nhỏ, 1 chiếc ô làm bằng chỉ, 1 cây đính con ve sầu đan bằng tre thành 1 bó để cạnh bàn thờ. Đây chính là những lễ vật không thể thiếu dâng lễ Mạng Ma.
Trên nóc nhà của không gian cúng, người ta treo những quả trống màu bằng vải, bằng gỗ nhỏ xíu, những dải vải thổ cẩm, hoa,... khiến cho không khí nghi lễ thêm linh thiêng.
Những con cá gỗ, quả trứng luộc chín cũng được treo trên nóc nhà... Không gian này tượng trưng cho "bầu trời thu nhỏ" - cuộc sống của người Xinh Mun.
Cánh phụ nữ xâu vòng tre, chuẩn bị mũ đội đầu, trang phục cho thầy cúng
Một cây nêu xặng pó - cây trung tâm của lễ hội được dựng lên giữa gian cúng. Từ gốc tới ngọn cây, họ quấn những ngọn dây bò khai, 4 tấm phên đan bằng tre hình xương cá. Xung quanh thân nêu, họ cài các loại hoa như hoa ban, hoa mạ, và cả những thân tre được chẻ ra mô phỏng những bông lúa. Các con chim, con cá, con ve bằng tre.
Từ nóc nhà, đối diện với đỉnh nêu, họ treo thả xuống xung quanh cây nêu những chiếc trống bằng gỗ, trống đan bằng len đủ màu; những chiếc thuyền bằng gỗ gắn với mái chèo, rồi cả những mô hình ngôi nhà sàn, mô hình tổ ong làm bằng tre, bằng gỗ và những sải vải trắng, thổ cẩm đẹp mắt. Cây xặng pó tượng trưng cho thế giới vạn vật, là cầu nối giữa con người và thần linh.
Dưới gốc nêu, người ta đặt 3 chum rượu. Họ cắm cọc ở bên cạnh cây xăng pó. Nó không chỉ đơn thuần chống đỡ cây nêu cho vững chãi, mà còn mang hàm ý là sự bảo vệ, che chở của gia đình hai bên nội ngoại dành cho gia chủ thực hiện nghi lễ Mượng Ma.
Nghi lễ Mạng Ma – nghi lễ cầu sức khỏe bắt đầu với lời khẩn cầu thần linh, tổ tiên về dự của thầy cúng. có sự hiện diện của hai thầy mo: Một người là thầy mo đỡ đầu và một người là thầy mo được đỡ đầu - người tổ chức lễ. Các con nuôi và mọi người trong gia đình cùng bà con dân bản ngồi nghiêm trang. Cùng với lời khấn, đệm theo là tiếng sáo của thầy phụ trợ. Tiếng sáo lúc khoan thai, lúc mạnh mẽ, dồn dập ứng với từng nội dung của bài cúng.
Thầy cúng châm nến, khẩn cầu thiết tha thần linh phù trợ cho dân làng no ấm
Sau phần cúng, thầy mo gọi vang mọi người vào vòng xòe, trống chiêng nổi lên cũng là lúc kết thúc phần lễ Mạng Ma, bước vào phần hội. Lúc này, thầy mo lấy khăn buộc ngang eo, số khăn còn lại quàng qua cổ. Một tay cầm quạt, một tay cầm dao. Phụ nữ thì cầm ô, cầm lạt, cầm hoa, ve sầu. Đàn ông thì cầm cây, cầm bừa, cầm dao. Tất cả mọi người sẽ cùng xòe quanh cây nêu.
Trò diễn càng thêm sôi nổi khi mọi người cùng dàn thành hàng ngang đứng ra giữa nhà cùng múa điệu chèo thuyền. Nam nữ đứng xen kẽ nhau, tay cầm khăn theo nhịp chân bước, lúc tiến, lúc lùi cùng tiếng trống chiêng mô phỏng cảnh chèo thuyền. Hai thầm mo cầm quạt cũng quạt qua, quạt lại theo điệu múa. Điệu múa chèo thuyền mô tả cảnh dâng lễ vật lên mường trời của người Xinh Mun.
Nhịp trống, nhịp chiêng, tăng pu vẫn rộn ràng theo điệu múa, trò diễn
Những trò diễn dân gian diễn ra vui nhộn xung quanh cây nêu như đấu võ, đi cày, phát cỏ... mô tả cuộc sống lao động, sinh hoạt cộng đồng của người Xinh Mun
Sau những trò diễn trong nhà, những con nuôi cùng gia đình, thầy mo tiến ra khoảng sân trước nhà. Trên tay mỗi người đều cầm một bát nhỏ đựng gạo, mục đích thực hiện nghi thức cầu mùa.
Mọi người cùng nhau nhảy múa xung quanh cây nêu dựng trên khoảng sân trước ngôi nhà sàn Xinh Mun. Cùng với những trò diễn dân gian, còn có lời ca tiếng hát của "Bài ca gieo mạ" do người uy tín của bản thể hiện. Đây cũng chính là những lời mong cầu tốt đẹp nhất về vụ mùa bội thu, gia đình phát triển, bản làng yên ấm. Tất cả đã tạo nên những giá trị độc đáo của nghi lễ Mượng Ma. Với những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, năm 2020, nghi lễ Mạng Ma của dân tộc Xinh Mun đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.