Sáng nay, 17/12, Ủy ban Văn hóa Giáo dục Quốc hội, Học viện Chính trị Quốc gia HCM, Bộ VH-TT&DL và tỉnh Bắc Ninh phối hợp tổ chức Hội thảo Văn hóa với chủ đề: "Thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hóa". Đây là diễn đàn để các Bộ, ngành, địa phương, cơ quan, tổ chức và các nhà quản lý, nhà khoa học thảo luận làm rõ các căn cứ lý luận, thực tiễn; đề xuất, kiến nghị hoàn thiện thể chế, chính sách và các giải pháp đẩy mạnh việc huy động, nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực cho bảo tồn, phát triển văn hóa theo chủ trương, đường lối của Đảng.
Chủ trì Hội thảo là ông Vương Đình Huệ, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội; ông Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư TW Đảng và đại diện Ban Chỉ đạo, Ban Tổ chức Hội thảo. Dự hội thảo có lãnh đạo Đảng và Nhà nước; lãnh đạo các cơ quan Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội các tỉnh/thành phố, các Bộ, ngành liên quan; đại diện lãnh đạo các tỉnh, thành phố, trực thuộc trung ương; các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trong nước và quốc tế; đại diện một số doanh nghiệp, hiệp hội hoạt động trong lĩnh vực văn hóa và liên quan tới văn hóa.
Hội thảo gồm 2 phiên (phiên chuyên đề và phiên toàn thể) với 3 nhóm nội dung chính: Thể chế, Chính sách và Nguồn lực phát triển văn hóa.
Các ngành Công nghiệp Văn hóa là tâm điểm của nền kinh tế mới
Một chủ đề quan trọng tại hội thảo là nhìn nhận ngành văn hóa như một ngành công nghiệp đem lại giá trị gia tăng. Ông Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương cho rằng, các ngành Công nghiệp Văn hóa mang bản chất là các ngành sáng tạo, có tiềm năng lớn và là tâm điểm của nền kinh tế mới, chính vì thế cần có các cơ chế, chính sách đồng bộ để phát triển lĩnh vực công nghiệp văn hoá: "Phải có đột phá thật sự, ban hành các cơ chế, chính sách thật cụ thể nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn, vướng mắc trong thu hút các nguồn lực cho phát triển văn hoá, con người hiện nay, nhất là về: phân cấp, phân quyền trong phân bổ các nguồn lực phát triển văn hóa; cơ chế hợp tác công – tư trong lĩnh vực văn hóa; cơ chế thu hút, khuyến khích các doanh nghiệp tham gia phát triển văn hóa, quy hoạch phát triển của các địa phương giàu tiềm năng văn hóa,… để lĩnh vực văn hoá, con người có được những bước đột phá phát triển thật sự".
Để ngành Công nghiệp Văn hóa Việt Nam thực sự phát huy hết tiềm lực, cần xây dựng cơ chế khuyến khích liên kết, hợp tác để gia tăng các nguồn lực cho phát triển văn hóa, gồm: liên kết giữa các lĩnh vực văn hóa; liên kết, hợp tác giữa các địa phương, vùng miền; liên kết, hợp tác giữa Việt Nam với các tổ chức và quốc gia trên thế giới; liên kết, hợp tác giữa các chủ thể nhà nước, người dân và doanh nghiệp. Phân định rõ những lĩnh vực văn hóa cần sự hỗ trợ, đầu tư của Nhà nước và những lĩnh vực có thể xã hội hoá, nhất là các lĩnh vực có thể huy động nguồn lực đầu tư trên thị trường, nguồn lực trong nhân dân hoặc các lĩnh vực có thể thực hiện theo mô hình hợp tác công – tư.
Bàn về giải pháp phát triển Công nghiệp Văn hóa, ông Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương cho rằng, Việt Nam có nguồn lực dồi dào để phát triển văn hóa, nhưng thời gian qua chúng ta chưa làm tốt. Trong thời gian tới "cần phát huy toàn diện các nguồn lực văn hóa gồm: nguồn lực con người và nguồn lực tài chính, nguồn vốn ngân sách nhà nước và nguồn vốn từ quá trình xã hội hóa, sự đóng góp của cộng đồng các doanh nghiệp, các tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài nước cùng tham gia phát triển văn hóa".
Đảm bảo nguồn lực cho bảo tồn di sản văn hóa
Một vấn đề khác được quan tâm tại hội thảo là phân bổ nguồn lực cho bảo tồn di sản văn hóa. Là một điểm sáng của cả nước về phát huy giá trị di sản văn hóa, Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên – Huế Nguyễn Thanh Bình cho biết, từ năm 1993, sau khi được UNESCO đưa vào danh mục Di sản văn hóa thế giới, công tác bảo tồn, tu bổ đã được tập trung triển khai và thu được những kết quả tốt. Tỉnh Thừa Thiên Huế đã tập trung ngân sách đầu tư để trùng tu các công trình tiêu biểu; chú trọng đến điều tra, nghiên cứu, sưu tầm các giá trị văn hóa phi vật thể như nghệ thuật cung đình, nghệ thuật dân gian, lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, văn hóa Huế.
"Để nâng cao hiệu quả thực thi chính sách và huy động nguồn lực trong bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, cần tiến hành sửa đổi, bổ sung Luật Di sản văn hóa để khắc phục sự chồng chéo, vướng mắc trong vấn đề khoanh vùng bảo vệ đối với các di sản văn hóa thế giới tại Việt Nam và di tích đã được lập. Đồng thời bổ sung nội dung khuyến khích hồi cố cổ vật; xã hội hóa trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích... để đảm bảo sự hài hòa giữa bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa với phát triển kinh tế xã hội", ông Nguyễn Thanh Bình nói.
Tháo gỡ những điểm nghẽn trong chính sách
Chính phủ đã ban hành Chiến lược Phát triển các ngành Công nghiệp Văn hóa tầm nhìn đến 2030, nhưng nhìn từ góc độ thể chế, chính sách, nhiều đại biểu có chung nhận định vẫn còn những điểm nghẽn để có thể thực thi hiệu quả chiến lược. Thể chế văn hóa còn chậm đổi mới, chưa theo kịp với yêu cầu phát triển. Hệ thống pháp luật liên quan tới lĩnh vực văn hóa còn chồng chéo, thiếu đồng bộ, một số quy định nhanh chóng bị lạc hậu. Nhiều văn bản có hiệu lực pháp lý và tính quy phạm thấp, quy định chưa cụ thể, mang tính tuyên ngôn, thiếu những quy tắc xử sự cụ thể làm căn cứ pháp lý để các chủ thể thực hiện. Thể chế về tự chủ đối với các đơn vị sự nghiệp nói chung và trong lĩnh vực văn hóa chậm được hoàn thiện.
GS.TS Từ Thị Loan, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng: "Trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, về mặt cơ chế quản lí, nên chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, nhấn mạnh những gì pháp luật không cấm thì công dân, tổ chức, nhà sản xuất có quyền làm để từ đó thúc đẩy lực lượng sản xuất văn hóa, đa dang văn hóa. Cùng với đó là vướng mắc về các nguồn lực, nhân lực, nguồn lực tài chính cần cơ chế huy động doanh nghiệp, hợp tác công tư. Ngoài ra, vấn đề vi phạm bản quyền cũng là điểm nghẽn khiến thị trường văn hóa không thể phát triển lành mạnh. Cần có giải pháp tháo gỡ để phát triển".
GS.TS Từ Thị Loan cũng nêu dẫn chứng, một số lĩnh vực như nhiếp ảnh, triển lãm thì chưa có luật quy định, mới chỉ điều chỉnh ở tầm nghị định. Hành lang pháp lý chưa thuận lợi. Hay như về du lịch văn hóa dựa trên tài nguyên di sản văn hóa nhưng Luật Di sản việt Nam cần sửa đổi để phù hợp với công ước UNESCO hay lĩnh vực thủ công mỹ nghệ chưa có Luật làng nghề.
Bên cạnh đó, tại phiên thảo luận, các đại biểu cũng đồng ý rằng, các chính sách ưu đãi, khuyến khích các thành phần xã hội tham gia đầu tư phát triển văn hóa như miễn, giảm thuế, ghi công cho các khoản đóng góp, tài trợ… còn hạn chế, chưa thực sự tạo ra động lực cho các chủ thể tham gia phát triển văn hóa. Cơ chế tài chính chưa khuyến khích sự sáng tạo, chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động văn hóa, nghệ thuật. Chính sách ưu đãi đầu tư, thuế, tín dụng, đất đai cho phát triển sự nghiệp văn hóa còn nhiều hạn chế, bất cập. Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư thì lĩnh vực văn hóa chưa phải là ngành, nghề được ưu tiên khuyến khích.
Hiệu lực của các quy định về chính sách thuế để phát triển một số ngành, lĩnh vực văn hóa như: di sản văn hóa, điện ảnh… không cao, chỉ mang tính nguyên tắc trong các Luật chuyên ngành; việc áp dụng phụ thuộc vào các quy định cụ thể của từng đạo Luật về thuế. Các trường hợp miễn thuế theo quy định của Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp còn chưa đầy đủ, chưa tạo điều kiện cho các cơ sở đang thực hiện xã hội hóa trong lĩnh vực văn hóa. Chậm hình thành các quỹ hỗ trợ trong lĩnh vực văn hóa (đào tạo, khuyến học, phát triển nhân tài, quảng bá văn học nghệ thuật, phát triển điện ảnh, hỗ trợ xuất bản…
Một số giải pháp
Hội thảo cũng đề ra một số nhóm giải pháp để khắc phục những điểm nghẽn nêu trên. Chẳng hạn như: Xây dựng Chương trình mục tiêu Quốc gia về phát triển văn hóa để tập trung nguồn lực thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa giai đoạn 2022 - 2030. Rà soát các nội dung về văn hóa trong 2 chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, tiếp thu các ý kiến có giá trị tại Hội thảo để có những điều chỉnh phù hợp, đạt kết quả tốt hơn. Tập trung triển khai có hiệu quả Chiến lược, chương trình, đề án về xây dựng văn hóa công sở, văn hóa học đường, văn hóa doanh nghiệp, ngoại giao văn hóa…
Đầu tư các công trình văn hóa mang tính biểu tượng quốc gia và thời đại Hồ Chí Minh. Phát triển các sản phẩm văn hoá có giá trị đỉnh cao về nghệ thuật và tư tưởng, phấn đấu có các tác phẩm văn học nghệ thuật xứng tầm. Đổi mới cơ chế hoạt động, nhất là cơ chế tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc lĩnh vực văn hóa để thu hút, sử dụng nguồn lực hiệu quả hơn. Có chính sách phù hợp cho các đơn vị sự nghiệp có khả năng cung ứng các sản phẩm và dịch vụ văn hóa theo cơ chế thị trường và những đơn vị cung ứng các sản phẩm và dịch vụ văn hóa không có tính chất kinh doanh.
Ngoài ra, cần đẩy mạnh thu hút đầu tư cho phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng chuỗi sản phẩm du lịch, sản phẩm thương mại mang bản sắc văn hóa Việt Nam. Chú trọng các cơ chế, chính sách phát huy, tạo điều kiện, khuyến khích, năng lực sáng tạo của các chủ thể văn hóa.
