Ngày 28/10, Quốc hội dành cả ngày thảo luận về Báo cáo giám sát của Quốc hội đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành.
Báo cáo giám sát của Quốc hội cho thấy việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường (BVMT) kể từ khi Luật BVMT năm 2020 có hiệu lực đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện Luật vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập dẫn đến kết quả chưa được như kỳ vọng.
Vẫn còn 38/435 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng
Tình trạng ô nhiễm môi trường vẫn diễn biến phức tạp, có thời điểm ở mức độ nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn. Chỉ số chất lượng không khí có thời điểm vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng xấu tới sức khỏe người dân. Điển hình là thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, có những lúc rơi vào nhóm đô thị ô nhiễm nhất thế giới.
“Tại Hà Nội, có thời điểm bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng WHO gấp 5-7 lần, ảnh hưởng sức khỏe hàng triệu người”, đại biểu Thạch Phước Bình, Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long nêu thực tế.
Chất lượng môi trường một số đoạn sông tập trung tại khu vực đông dân cư, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, làng nghề trên lưu vực sông Cầu, sông Nhuệ - Đáy, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải chậm được cải thiện. Nhiều thời điểm, tình trạng ô nhiễm cao gấp 3-5 lần cho phép.
Theo Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, đến năm 2025, 100% cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng phải được xử lý. Tuy nhiên, tính đến tháng 9/2025, cả nước vẫn còn 38/435 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng chưa hoàn thành xử lý triệt để.
Chôn lấp chất thải vẫn chiếm tỷ lệ cao
Công tác quản lý chất thải được đánh giá có nhiều chuyển biến. Tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tăng dần qua các năm, đến hết năm 2024 đạt 97,26% ở đô thị, 80,5% ở nông thôn, giảm hình thức chôn lấp. Tuy nhiên, tỷ lệ chôn lấp trực tiếp vẫn chiếm tỷ lệ cao với khoảng 60%, chủ yếu ở nông thôn và các đô thị nhỏ. Nhiều bãi chôn lấp còn gây ô nhiễm môi trường nhưng chậm được xử lý.
Đề cập vấn đề này, các đại biểu còn chỉ rõ một số bãi rác tồn lưu hàng chục năm, khiến dư luận bức xúc, như bãi Nam Sơn,ở Hà Nội; bãi rác Khánh Sơn ở Đà Nẵng hay bãi rác Tân Long ở Tiền Giang.
“Hiện nay, việc xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng hình thức chôn lấp vẫn chiếm tỷ lệ cao. Tại nhiều địa phương, người dân không đồng thuận và không chấp thuận việc mở rộng cơ sở chôn lấp rác thải do lo ngại nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến đời sống và sức khỏe cộng đồng”, đại biểu Chu Thị Hồng Thái, Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn nêu thực tế.
“Ô nhiễm môi trường ở nước ta đang ở ngưỡng báo động, nếu không cẩn thận, chi phí khắc phục sẽ lớn hơn nhiều chi phí phòng ngừa”, đại biểu Thạch Phước Bình lo lắng.
Để xử lý tận gốc vấn nạn ô nhiễm
Sau khi nêu thực trạng và bày tỏ lo lắng về hệ lụy của tình trạng ô nhiễm môi trường, các đại biểu tập trung phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
“Có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến những vấn đề về môi trường, nhưng chủ yếu vẫn là nguyên nhân chủ quan. Do công tác lãnh đạo, chỉ đạo và nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và người dân chưa đầy đủ. Điều kiện ngân sách tại một số địa phương còn khó khăn, chưa đầu tư thỏa đáng cho việc xây dựng hạ tầng thu gom, xử lý rác thải rắn sinh hoạt”, đại biểu Mai Văn Hải, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa nhìn nhận.
Đại biểu Nguyễn Minh Tâm, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị thừa nhận tình trạng ô nhiễm môi trường diễn biến phức tạp có nguyên nhân từ ý thức của cộng đồng còn hạn chế, đầu tư cho bảo vệ môi trường chưa thỏa đáng… Tuy nhiên, theo bà “căn cốt” của vấn đề này là do duy định của pháp luật chưa đủ rõ, đủ mạnh để khiến cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân phải “vào cuộc”.
“Những vấn đề môi trường hiện nay, chúng ta không thiếu hành lang pháp lý. Cái chúng ta đang thiếu là cơ chế buộc phải làm, đặc biệt là ý thức trách nhiệm đến cùng”, bà Tâm nêu quan điểm.
“Tôi ta thiết đề nghị Nghị quyết giám sát lần này phải là nghị quyết thực thi, rõ người, rõ việc, rõ thời gian và rõ kết quả, đi kèm thưởng phạt của ngân sách, có chế tài đủ mạnh với hành vi không làm, có cơ chế công khai dữ liệu để toàn xã hội cùng giám sát”, bà Tâm kiến nghị giải pháp.
Theo đại biểu Thạch Phước Bình, nếu không triển khai quyết liệt các giải pháp nhằm phòng ngừa và ngăn chặn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường từ hôm nay thì cái giá phải trả trong tương lai sẽ rất lớn.
“Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ làm giảm bớt chi phí y tế và chi phí thiên tai hàng chục đồng ngày mai”, ông Bình nêu quan điểm.
Từ thực tế và trên cơ sở các nghiên cứu, đại biểu Thạch Phước Bình đề xuất “3 đột phá”, cần được thể chế hóa.
Một là, đột phá về tư duy phát triển. Chuyển từ tăng trưởng theo số lượng sang tăng trưởng “chất lượng - xanh - bao trùm”. Môi trường phải trở thành thước đo năng lực điều hành quốc gia.
Hai là, đột phá về tài chính. Thành lập Quỹ xanh địa phương; áp dụng cơ chế “đầu tư xanh - ngân sách xanh” trong chi tiêu công; huy động nguồn vốn khí hậu quốc tế song song với ngân sách trong nước.
Ba là, đột phá về công nghệ và minh bạch. Xây dựng Bản đồ ô nhiễm số quốc gia, cập nhật thời gian thực, giúp người dân thấy được chất lượng môi trường từng giờ.
Theo đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, Đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng, nếu không kiểm soát chặt, sẽ làm bùng phát ô nhiễm, suy thoái hệ sinh thái, khủng hoảng sức khỏe cộng đồng, tăng chi phí khắc phục.
Để giải quyết tận gốc những vấn đề về môi trường, ông Sơn kiến nghị một số giải pháp. Đó là thể chế hóa nguyên tắc môi trường là trụ cột bắt buộc trong 3 trụ cột phát triển bền vững; Tăng đầu tư công và chi ngân sách cho môi trường; Xây dựng hệ thống công cụ kinh tế môi trường; Gắn môi trường với đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; Tạo “áp lực thị trường” từ hội nhập quốc tế.
Theo kế hoạch, trong những ngày cuối của kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV sẽ biểu quyết thông qua Nghị quyết về kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.
Nghị quyết được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện các chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường.
