Nghe chương trình tại đây:
Một cuộc gọi mất 300 triệu đồng
Đã 4 tháng trôi qua, chị Nguyễn Thị Hương ở Ninh Bình vẫn chưa quên cú sốc khi mẹ chị đã ngoài 65 tuổi bị lừa mất hơn 300 triệu đồng qua điện thoại.
"Có người gọi tự xưng là cán bộ công an, bảo rằng mẹ tôi liên quan đến một vụ án lớn. Họ yêu cầu chuyển tiền vào tài khoản để xác minh. Mẹ tôi hoảng quá, sợ bị bắt nên đã làm theo", chị Hương thuật lại.
Nhận được cuộc gọi nhưng bà chẳng kể với ai, âm thầm làm theo chỉ dẫn của người đầu dây bên kia. Chỉ khi toàn bộ tiền trong tài khoản ngân hàng không còn đồng nào thì bà mới biết mình đã bị lừa.
"Bây giờ nghe thấy tiếng chuông điện thoại lạ là mẹ giật mình. Bà mất ngủ, sợ hãi, cảm giác bị lừa và bị cô lập rất khủng khiếp", chị Hương cho biết.
Theo chị Hương, khi tội phạm gọi đến, họ thường chọn lúc nạn nhân ở một mình, tạo áp lực khiến người lớn tuổi không kịp kiểm chứng thông tin.
Theo số liệu từ Bộ Công an, trong 8 tháng đầu năm 2025 đã phát hiện gần 1.500 vụ việc lừa đảo qua mạng, gây thiệt hại hơn 1.660 tỷ đồng. Tội phạm lừa đảo chiếm đến hơn 50% trong tổng số tội phạm hình sự, riêng đối tượng lừa đảo trên không gian mạng chiếm 59%, gây thiệt hại lớn về tài sản của người dân. Các đối tượng thường lợi dụng tâm lý hiếu kỳ, kiếm tiền nhanh, dễ dàng của người dân để hoạt động phạm tội.
Vậy nên giờ đây, nhiều gia đình vừa mừng khi bố mẹ biết sử dụng điện thoại thông minh kết nối mạng Internet, lại vừa lo vì lừa đảo tràn lan.
Ở Hải Phòng, chị Nguyễn Quỳnh Trang cho biết, bố mẹ chị cũng sử dụng điện thoại thông minh nhưng luôn được các con “cập nhật” tin tức và cảnh báo về các chiêu trò lừa đảo.
"Nhà tôi có một phòng chat chung với bố mẹ. Hễ có vụ lừa đảo mới là các con lại gửi hình ảnh, bài báo, rồi gọi điện nhắc. Phải nhắc liên tục, phải cho bố mẹ thấy ví dụ thật, chứ không thì các cụ dễ quên lắm", chị nói.
Theo bà Ghada Waly, Tổng giám đốc Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm Liên hợp quốc (UNODC), trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi toàn diện diện mạo của tội phạm mạng. "Những vụ lừa đảo trực tuyến ngày nay có thể khiến cả người am hiểu công nghệ cũng bị mắc bẫy, khi tội phạm mạo danh cảnh sát, nhân viên ngân hàng, hay thậm chí là người thân của nạn nhân".
Theo bà, tội phạm mạng đang nhắm đến nhóm dễ bị tổn thương như phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi, với các hình thức lừa đảo tinh vi như giả danh cơ quan công quyền, chiếm đoạt tài sản, hoặc lạm dụng dữ liệu cá nhân. Các chuyên gia cảnh báo, AI tổng hợp (generative AI) có thể mô phỏng giọng nói, khuôn mặt và thậm chí cả cảm xúc. Một cú điện thoại “như thật” từ người thân là con cháu đang ở xa hay “công an, tòa án” có thể khiến người lớn tuổi mất cảnh giác chỉ trong vài giây.
"Hậu quả thảm khốc là người dân mất tiền tiết kiệm, sinh kế, danh dự và đôi khi cả sinh mạng. Theo báo cáo của IBM năm 2024, thiệt hại trung bình của một vụ rò rỉ dữ liệu lên tới gần 5 triệu đô-la Mỹ", bà Ghada Waly phát biểu trong Lễ mở ký Công ước Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng hay còn gọi là Công ước Hà Nội ngày 25-26/10.
Công ước Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng được coi là “bức tường pháp lý” đầu tiên trên quy mô toàn cầu nhằm bảo vệ người dân, đặc biệt là những người dễ bị tổn thương trước sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo và tội phạm công nghệ cao.
Dấu hiệu nhận biết sớm những cuộc gọi, tin nhắn lừa đảo
Anh Tô Mạnh Hoàng, nhà sáng lập nền tảng Datapot và là chuyên gia được Microsoft chứng nhận về dữ liệu và trí tuệ nhân tạo cho biết, công nghệ deepfake đang khiến việc nhận biết thật - giả trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
“Người cao tuổi hiện nay có thể đối mặt với các rủi ro như kẻ xấu giả mạo người thân để gọi điện xin tiền, gửi yêu cầu chuyển khoản, hoặc dựng video có hình ảnh con cháu trong tình huống nguy cấp nhằm gây hoang mang”, anh Hoàng chia sẻ người già thường có xu hướng tin tưởng vào giọng nói hay hình ảnh quen thuộc.
Công nghệ tạo giọng nói và khuôn mặt giả mạo đang ngày càng tinh vi. Chỉ cần vài giây thu âm, tội phạm có thể “hóa thân” thành người thân quen, thậm chí mô phỏng chính xác cả ngữ điệu, nhịp nói và biểu cảm khuôn mặt.
“Kết hợp với tình huống được dàn dựng như con cái của anh chị đang bị tai nạn, cháu đang bị cảnh sát bắt...khiến tâm lý người già đã có hoảng loạn nhất định và lại rất tin tưởng khi nhìn thấy con mình, cháu mình và kể cả giọng nói, ngữ điệu rồi hình ảnh rất giống”, chuyên gia AI cảnh báo, điều đấy sẽ khiến người già rất dễ trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo.
Theo anh Hoàng, các cuộc gọi lừa đảo sử dụng công nghệ AI thường có những đặc điểm khá giống nhau:
-Tình huống khẩn cấp, bất thường: Đối tượng thường mở đầu bằng thông tin gây sốc, khiến nạn nhân lo lắng và mất bình tĩnh.
-Yêu cầu hành động ngay: Qua một số nội dung thì sẽ điều hướng người nghe chuyển tiền, cài ứng dụng hoặc thực hiện hành động nào đó theo yêu cầu của đối phương.
-Chất lượng âm thanh và hình ảnh bất thường: Giọng nói có thể hơi méo, hình ảnh video thiếu tự nhiên như ánh mắt không di chuyển bình thường, khuôn mặt ít biểu cảm.
“Các đối tượng thường cố tình làm giảm chất lượng âm thanh hoặc hình ảnh để che đi những điểm sai khác, khiến người cao tuổi khó phát hiện”, anh Hoàng giải thích.
Để giúp người cao tuổi an toàn hơn trên không gian mạng, gia đình đóng vai trò then chốt. Anh Hoàng khuyến nghị các con cháu nên chủ động hỗ trợ và đặt ra nguyên tắc sử dụng thiết bị cho cha mẹ, ông bà.
“Các thiết bị điện thoại, máy tính bảng của người già nên được cài đặt và quản lý bởi con cháu, nhằm hạn chế việc họ tải nhầm ứng dụng độc hại hay bấm vào đường link lạ”, anh Hoàng nêu rõ.
Bên cạnh đó, gia đình có thể thống nhất những “quy ước an toàn” trong liên lạc. Ví dụ mình sẽ trao đổi với bố mẹ là con sẽ không bao giờ đặt hàng về mà nhớ bố mẹ thanh toán cả.
Trong mọi tình huống khẩn cấp, người lớn tuổi cần gọi lại xác nhận với người thân khác trước khi tin vào thông tin nhận được. Có thể đặt “ám hiệu riêng” để xác minh, giúp tránh bị giả mạo giọng nói hoặc hình ảnh.
“Các nền tảng vẫn đang nỗ lực chặn các hành vi giả mạo, nhưng tội phạm luôn tìm ra phương pháp mới. Vì thế, chúng ta vẫn cần chủ động, nhất là nâng cao từ phía gia đình, cộng đồng để có thể hỗ trợ người già tránh các rủi ro", anh Hoàng nhấn mạnh.
Lừa đảo hiện nay rất tinh vi, luôn đẩy nạn nhân vào trạng thái hoảng loạn để dễ thao túng. Vì thế, chúng ta ãy luôn cảnh giác và kiểm chứng mọi thông tin, đặc biệt là trong những tình huống khiến ta cảm thấy vội vã.
"Một cuộc gọi hay tin nhắn càng “khẩn cấp”, càng cần bình tĩnh vài giây để suy nghĩ trước khi hành động", anh Hoàng nhấn mạnh. Sự chậm lại ấy, dù chỉ một phút có thể giúp người cao tuổi tránh mất tiền, mất dữ liệu, và quan trọng hơn là giữ được sự an toàn trong thế giới số đầy cạm bẫy./.
