Nghe bài viết tại đây:
Từ lâu, thôn Minh Khai, thị trấn Như Quỳnh, nay thuộc xã Như Quỳnh, tỉnh Hưng Yên là “thủ phủ” nổi tiếng cả nước về tái chế nhựa. Cũng vì thế, làng nghề này gây ảnh hưởng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng cả một vùng rộng lớn. Ước tính lượng rác thải đang tồn đọng tại làng Minh Khai khoảng 150.000 tấn, được vùi lấp ở ao hồ, kênh mương, rìa làng, đang từng ngày hủy hoại môi trường sống.
Nguồn gốc của khối rác khổng lồ này không phải ở đâu xa lạ. Đó là kết quả của quá trình tái chế thủ công tự phát, không kiểm soát, khi mọi thứ không dùng được nữa đều bị đổ ra môi trường.
"Cái nguy hiểm lớn nhất chính nó là nguồn cơn của ô nhiễm nhựa hay còn gọi là ô nhiễm trắng, kết quả của việc quản lý không kiểm soát rất nhiều năm", ông Đỗ Thanh Bái, Hội Hóa học Việt Nam, chỉ rõ.
Không chỉ là vi nhựa, kết quả khảo sát do Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam (UNDP) và công ty tư vấn kỹ thuật và môi trường của Hà Lan phối hợp thực hiện cũng cho thấy nồng độ vi nhựa trong đất và nước tại Minh Khai dao động từ 9.000 đến 26.000 hạt/kg, mức rất cao nếu so với các làng nghề khác.
Mặc dù các chỉ số kim loại nặng và dioxin/furan hiện chưa vượt ngưỡng quy chuẩn, nhưng điều đó không đồng nghĩa với an toàn tuyệt đối. Hậu quả về lâu dài là nguy cơ ô nhiễm mạch nước ngầm, ảnh hưởng cây trồng, thực phẩm và sức khỏe thế hệ kế tiếp.
Trước thực trạng đó, các chuyên gia đã phân tích nhiều phương án xử lý, từ chôn lấp, thiêu đốt, đến đồng xử lý... Nhưng mọi giải pháp đều có giới hạn cả về công nghệ, tài chính lẫn cơ chế.
Vấn đề là không có cách xử lý nào là tối ưu, đặc biệt với một khối lượng rác đa thành phần và khó phân loại như ở Minh Khai.
Theo phân tích từ công ty tư vấn kỹ thuật và môi trường của Hà Lan, phương án được cho là tối ưu đó là giải pháp tổng hợp: phân loại – đồng xử lý – tái sử dụng – chôn lấp an toàn. Chuyên gia quốc tế Rutger Smeenk nhấn mạnh vai trò của phương pháp đánh giá đa tiêu chí (MCDA): “Chúng tôi cũng đã thấy những kịch bản tốt nhất cho bãi rác Minh Khai và chúng ta có thể tái sử dụng, tái chế và đồng xử lý. Đó là những kịch bản khả thi nhất”.
Nhưng dù lựa chọn là gì, rào cản lớn nhất vẫn là kinh phí. Theo ông Hoàng Thành Vĩnh, cán bộ Chương trình UNDP, để xử lý triệt để 150.000 tấn rác, cần nguồn lực lên tới hàng trăm tỷ đồng, trong khi hiện tại vẫn chưa xác định được chủ đầu tư cụ thể.
"Nếu trong ngắn hạn 5 năm tới chúng ta chưa đầu tư được vài trăm tỉ, chưa tìm đâu được nguồn lực thì việc ngăn chặn rò rỉ quản lý chăm sóc khu vực đấy, khóa nó lại, ít nhất là tường bao hàng rào và lấy mẫu thường xuyên để quan trắc nước ngầm, để nó không ảnh hưởng cộng đồng ít nhất trong vòng 2-3 năm tới chẳng hạn. Khi quay được nguồn vốn thì kích hoạt những phương án như đồng xử lý, hay các phương án chúng ta đang làm đây", ông Vĩnh nêu quan điểm.
Đó là cách làm có tính thực tiễn, tránh rơi vào tư duy “có tiền mới làm được”. Việc khoanh vùng cách ly, kiểm soát phát tán là bước đi cần thiết để mua thời gian, giảm tác động lan truyền, trong khi chờ giải pháp dài hạn. Ông Trần Đăng Anh – Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hưng Yên cho biết, quan điểm của tỉnh là xử lý dứt điểm ô nhiễm môi trường làng nghề tái chế nhựa Minh Khai, không để tái diễn hoạt động gây ô nhiễm môi trường, lập kế hoạch xử lý rác thải tồn đọng trên địa bàn Minh Khai.
"Hướng của chúng tôi là toàn bộ hoạt động tái chế nhựa sẽ di chuyển khỏi khu dân cư và tập trung vào những nơi được quy hoạch, phù hợp phân vùng môi trường và sức chịu tải môi trường của địa phương, lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường nói.
Thực tế này cho thấy, rác không chỉ là vấn đề môi trường, mà là chi phí kinh tế khổng lồ nếu không xử lý đúng lúc. Mỗi một mét khối rác để lại hôm nay có thể trở thành hóa đơn triệu đồng trong tương lai.
Minh Khai không phải là làng nghề duy nhất gánh hậu quả từ chính sự phát triển thiếu kiểm soát. Nhưng nếu giải quyết được bài toán rác nhựa ở đây, không chỉ giúp hồi sinh môi trường cho một cộng đồng, mà còn tạo nên một mô hình mẫu cho cả quốc gia trong xử lý ô nhiễm nhựa làng nghề. Sự hồi sinh ấy không thể chỉ đến từ một văn bản, một dự án, hay một diễn đàn. Nó đòi hỏi quyết tâm chính trị, cơ chế linh hoạt và sự tham gia thực chất của cộng đồng. Và trên hết, là niềm tin rằng, mọi di sản độc hại đều có thể được làm sạch, nếu chúng ta bắt đầu từ hôm nay./.
