Trong thời đại công nghệ số, kỷ nguyên số, công dân số, sử dụng Internet để duy trì việc học tập, giải trí và kết nối với cộng đồng xã hội là nhu cầu phổ biến và chính đáng.
Tuy nhiên, theo thống kê của Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, tại Việt Nam, các hành vi lừa đảo, thao túng và xâm hại trẻ em qua mạng có xu hướng gia tăng, với nhiều thủ đoạn tinh vi như dụ dỗ quay video nhạy cảm để tống tiền, giả danh tuyển dụng để buôn bán người hoặc lao động cưỡng bức. Các nền tảng mạng xã hội, diễn đàn kín và nhóm ẩn danh đang trở thành nơi chia sẻ, giao dịch nội dung xâm hại trẻ em.
Năm 2024, Việt Nam ghi nhận 381 vụ xâm hại tình dục qua mạng, chủ yếu bắt nguồn từ việc khai thác thông tin cá nhân trên Facebook và Zalo.
Năm 2025, các vụ thao túng và lạm dụng xuyên biên giới qua TikTok và Instagram tăng hơn 30% so với năm 2024, nhiều đối tượng còn sử dụng AI để cá nhân hóa nội dung dụ dỗ và thao túng tâm lý nạn nhân.
Trong khi lực lượng tội phạm mạng ngày càng nhiều, áp dụng khoa học công nghệ tinh vi với nhiều dạng thức tiếp cận trẻ em nguy hiểm, khó lường – thì trẻ em và thanh thiếu niên lại thuộc nhóm yếu thế, khả năng phản ứng non yếu, cả tin, dễ rơi vào bẫy của tội phạm mạng.
Theo bà Nguyễn Phương Linh - Chuyên gia về quyền trẻ em và giáo dục, hiện nay không gian mạng đã trở thành một thế giới thứ 2 của trẻ em, nơi các em học, chơi, giao tiếp và thể hiện bản thân. Tuy nhiên cùng với cơ hội thì rủi ro xâm hại trẻ em trên mạng cũng ngày càng gia tăng với hình thức tinh vi và khó nhận diện hơn. Điều đáng lo ngại hơn là nhiều vụ việc xâm hại không để lại dấu vết vật lý nhưng lại gây tổn thương tâm lý lâu dài, ảnh hưởng đến lòng tự trọng, cảm giác an toàn và niềm tin của trẻ em.
Bà Nguyễn Thị Mai - nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Công tác xã hội Đà Nẵng cho biết trong những năm qua, Trung tâm đã hỗ trợ can thiệp cho nhiều trẻ em, trong đó có trường hợp trẻ bị ghép hình ảnh vào hình ảnh khiêu dâm khác hoặc có trường hợp trẻ bị thủ phạm cho xem những hình ảnh khiêu dâm trên mạng, trẻ bị bạn bè lập nhóm nói xấu, đặt điều trên mạng...
"Sau khi nhận được thông tin, Trung tâm đã cử cán bộ liên hệ với UBND phường để xác minh sự việc, hỗ trợ chuyên môn cho cán bộ phường tiến hành đánh giá rủi ro, lập và triển khai kế hoạch hỗ trợ cho trẻ, đồng thời kết nối các dịch vụ can thiệp - hỗ trợ, bao gồm kiểm tra sức khỏe thể chất và tinh thần, tham vấn tâm lý cho trẻ và trang bị kỹ năng sử dụng internet an toàn, bảo vệ bản thân khỏi những xâm hại trên mạng…" - Bà Nguyễn Thị Mai cho hay.
Bà Nguyễn Phương Linh - Chuyên gia về quyền trẻ em và giáo dục nhận định giống như sức khỏe thể chất, tổn thương về số cũng cần được phát hiện sớm để can thiệp kịp thời, tránh dẫn tới những khủng hoảng tâm lý và để lại những vết thương lâu dài trong trẻ, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Người lớn có thể nhận biết việc trẻ bị xâm hại trên môi trường mạng dựa vào các dấu hiệu sau:
- Trẻ có thể thay đổi tâm trạng đột ngột, dễ cao gắt hoặc buồn bã vô cớ, tránh giao tiếp, mất tập trung học tập hoặc giấu điện thoại, giấu màn hình khi có người lớn.
- Phụ huynh và giáo viên cần đặc biệt chú ý nếu trẻ trở nên lo sợ khi nhắc đến mạng xã hội hoặc thay đổi thói quen dùng thiết bị.
Có ý kiến cho rằng, thiếu kỹ năng số và nhận thức về an toàn mạng là nguyên nhân khiến trẻ dễ bị tổn thương khi tham gia trực tuyến. Đồng tình với quan điểm này, bà Phương Linh cho rằng kỹ năng số chính là "vắc-xin" phòng ngừa tốt nhất đối với trẻ em, để giúp cho các em có thể phòng ngừa những rủi ro trên môi trường mạng.
"Vắc-xin" này gồm 4 năng lực. Thứ nhất là biết giữ an toàn cho bản thân và người khác, không chia sẻ thông tin riêng tư, biết chặn và báo cáo hành vi xấu.
Thứ hai, trẻ em cần là người dùng thông minh, suy nghĩ phân biệt, biết chọn lọc nội dung, không bị cuốn theo trào lưu độc hại.
Thứ ba là chủ động, tự tin, biết học, sáng tạo và biết kết nối tích cực trong thế giới số.
Thứ tư là tử tế và đồng hành, tức là trẻ em biết ứng xử văn minh, đồng cảm và sẵn sàng giúp bạn khi thấy người khác bị tổn thương trực tuyến.
"Nếu được rèn luyện thường xuyên thì trẻ không chỉ tránh hại mà còn dùng công nghệ để phát triển bản thân và lan tỏa điều tích cực." - Bà Nguyễn Phương Linh cho hay.
Trong trường hợp chẳng may trẻ bị xâm hại trên môi trường mạng, chuyên gia Nguyễn Phương Linh cho rằng 24 giờ đầu tiên là rất quan trọng. Phụ huynh, giáo viên cần bình tĩnh, lắng nghe và không phán xét. Hãy để trẻ cảm nhận được rằng là bố mẹ, thầy cô là nơi an toàn, không phải là người buộc tội. Gia đình, thầy cô cần giúp trẻ hiểu rằng các em không có lỗi; cha mẹ, thầy cô ở đây là để bảo vệ các em, cùng trẻ tìm giải pháp.
Bên cạnh đó, gia đình, thầy cô cần lưu lại bằng chứng, chụp ảnh màn hình, lưu đường link... về hành vi xâm hại, rồi báo cáo cho nền tảng hoặc liên hệ với các cơ quan chức năng, các tổ chức xã hội, gần nhất là đường dây nóng 111 của Bộ Y tế để có thể hỗ trợ bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.
"Điều quan trọng nhất là đừng để trẻ chìm vào trong im lặng. Bất cứ trẻ em nào khi gặp nạn cũng cần được biết rằng con không đơn độc, luôn có cha mẹ, thầy cô và cộng đồng sẵn sàng giúp đỡ." - Bà Phương Linh nhấn mạnh.
