Cải cách tư pháp là một trong ba trụ cột lớn của tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trên tinh thần đó, ngày 27/6/2025, tại Kỳ họp thứ chín, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết 225/2025/QH15, quy định việc thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân và các luật tố tụng. Nghị quyết này được xem là “bản hướng dẫn chi tiết” để các đạo luật sửa đổi có thể vận hành thống nhất từ ngày 1/7/2025, bảo đảm tính liên tục, ổn định của hoạt động xét xử, kiểm sát và tố tụng.
Sau nhiều năm vận hành, mô hình tổ chức Tòa án và Viện kiểm sát theo cấp huyện bộc lộ những bất cập: nhân lực phân tán, khối lượng công việc không đồng đều giữa các địa bàn, trong khi yêu cầu về chất lượng xét xử ngày càng cao. Nghị quyết 225/2025/QH15 ngày 27/6/2025 ra đời, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong tổ chức hệ thống tư pháp, khi tổ chức lại hệ thống Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân.
"Việc Quốc hội thông qua Luật có ý nghĩa hết sức quan trọng để nhằm thực hiện các chủ trương của Đảng về cải cách, đặc biệt là cái cách thủ tục tố tụng tư pháp theo hướng dân chủ, công khai, minh bạch và cũng đáp ứng yêu cầu sắp xếp tinh gọn bộ máy các cơ quan tiến hành tố tụng, thay đổi thẩm quyền của các cơ quan tiến hành tố tụng theo hướng là đảm bảo hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả; đấu tranh phòng chống tội phạm một cách kịp thời và hiệu quả hơn" - Bà Hoàng Thị Quỳnh Chi, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Viện Kiểm sát nhân nhân tối cao cho biết.
Theo đó, các Tòa án nhân dân cấp huyện được sáp nhập, sắp xếp lại thành Tòa án nhân dân khu vực, phù hợp với mô hình 3 cấp tòa án: tối cao, cấp cao và khu vực. Mục tiêu là tinh gọn bộ máy, tập trung nhân lực, bảo đảm hoạt động xét xử thống nhất và hiệu quả.
Mô hình tòa án khu vực là bước chuyển căn bản, giúp nâng cao chất lượng xét xử, hạn chế tình trạng chồng chéo thẩm quyền. Nghị quyết 225 tạo điều kiện để ngành tư pháp hoạt động tinh gọn mà vẫn đảm bảo quyền lợi của người dân.
Khi một mô hình cũ được thay thế, vấn đề lớn nhất thường là “chuyển tiếp”, làm sao để việc thay đổi không làm gián đoạn công lý. Nghị quyết 225 đã lường trước điều đó bằng việc quy định cơ chế chuyển tiếp cụ thể. Theo đó, các vụ án, hồ sơ đang giải quyết sẽ tiếp tục được xử lý theo quy định cũ cho đến khi kết thúc. Các cơ quan tư pháp phải chủ động chuẩn bị nhân sự, cơ sở vật chất và hướng dẫn nghiệp vụ để áp dụng luật mới từ ngày 1/7/2025.
Cùng với việc sắp xếp tổ chức, Nghị quyết 225 còn tạo bước tiến lớn trong việc ứng dụng công nghệ số vào hoạt động tố tụng. Lần đầu tiên, Nghị quyết quy định rõ việc xét xử vắng mặt, số hóa hồ sơ vụ án, sử dụng chữ ký số và thông báo tố tụng qua nền tảng điện tử, bước đi cụ thể để hiện đại hóa nền tư pháp. Những thay đổi này không chỉ giúp rút ngắn thời gian xử lý vụ án, mà còn tăng tính minh bạch, giảm chi phí hành chính và nâng cao khả năng tiếp cận công lý của người dân.
Cùng với đó, Nghị quyết cũng nêu rõ cách tính thời hạn xem xét ân giảm án tử hình đối với các đơn gửi trước ngày 1/7/2025 theo quy định mới, thể hiện tính nhân văn và nhất quán trong áp dụng pháp luật. Từ tổ chức bộ máy đến thủ tục tố tụng, từ cơ chế chuyển tiếp đến quy định nhân đạo, Nghị quyết 225 là bước đi cụ thể hiện thực hóa chủ trương cải cách tư pháp mà Đảng và Nhà nước đã đề ra. Như khẳng định của Tổng Bí thư Tô Lâm, đây không chỉ là một văn bản thi hành luật, mà còn là minh chứng cho tư duy đổi mới trong quản trị công lý, nơi mỗi thay đổi đều hướng đến mục tiêu cao nhất: Công bằng, minh bạch và nhân văn.
Có thể nói, Nghị quyết 225/2025/QH15 là dấu mốc quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp ở Việt Nam. Từ mô hình tổ chức đến phương thức hoạt động, từ hạ tầng số đến cơ chế nhân sự, Nghị quyết đã định hình rõ hướng đi cho hệ thống Tòa án và Viện kiểm sát trong giai đoạn mới. Khi Nghị quyết chính thức có hiệu lực từ ngày 1/72025, người dân có quyền tin tưởng rằng, công lý sẽ được thực thi nhanh hơn, minh bạch hơn, đúng với tinh thần “lấy người dân làm trung tâm phục vụ”.
