Mời các bạn bấm nút nghe nội dung:
Gia đình 4 đời theo nghề thuốc lá nam gia truyền
Miền Bắc đang trong những khoảng thời gian đang xen giữa thời tiết hanh khô, ẩm nồm đặc trưng khí hậu đông xuân kéo theo những phản ứng từ cơ thể.
Vừa hôm qua khỏe mạnh, hôm nay thức dậy cơ thể đã đau mỏi, mắt mũi giàn dụa; có khi cả người nổi mẩn ngứa khó chịu…Với nhiều người, những bệnh nhẹ liên quan đến thay đổi thời tiết được xử lý bằng những bài thuốc từ cây lá quanh nhà. Một bát cháo tía tô có tác dụng giải cảm, một bát nước luộc giá đỗ giúp lấy lại giọng nói…Tất cả được gọi là thuốc lá nam. Và ở dù không còn nhiều, phổ biến như thời điểm còn khó khăn, thiếu thốn thuốc chữa bệnh nhưng nghề bán các bài thuốc lá nam vẫn tồn tại như một nghề cha truyền con nối.
Khu chợ Vĩnh Phúc, Ba Đình, Hà Nội trong cơn mưa lạnh ẩm nồm đặc trưng khí xuân miền Bắc. Gian hàng lá nam của bà Hoàng Thị Gia lúc nào cũng tấp nập khách ra vào. Nào lá tắm em bé mới sinh, nào ngứa ngáy khó chịu đổi mùa, rồi thời tiết khó chịu mũi họng cần một liều lá xông…cứ từ tốn, bình tĩnh hỏi han rồi với tay nhặt các loại lá trên quầy, kết hợp cùng nhau, hướng dẫn khách hàng cách đun, sử dụng, lắng nghe cơ thể để có được những giải pháp tiếp theo. Cả trăm thứ lá, quả gồm cả khô tươi được bà lựa chọn, ước lượng bằng kinh nghiệm hơn nửa thế kỷ gắn quầy lá nam.
Từ khi bắt đầu nhận thức và ghi nhớ, bà Gia đã thấy bà nội có quầy bán thuốc lá nam. Hằng ngày đưa cơm, chở thêm lá ra chợ cho bà nội đã dần dần hình thành trong bà những bài học “vỡ lòng” về công dụng của các loại lá cỏ quen thuộc hay cách thức kết hợp để chữa trị những chứng bệnh thông thường và phổ biến.
Gia đình bà Gia ở làng Đại Yên, sát ngay làng Ngọc Hà. Nếu làng Ngọc Hà nổi tiếng với nghề trồng và cung cấp hoa cho cư dân Hà Nội thì làng Đại Yên chuyên các giống cây lá nam có tác dụng chữa bệnh. Người làng Đại Yên với những gian hàng lá nam có mặt và nổi tiếng ở nhiều chợ truyền thống của Hà Nội như chợ Cửa Nam, chợ Âm Phủ, chợ Hàng Da, chợ Ngọc Hà… Sau khi theo bà nội, bác Gia còn có thời gian dài theo phụ mẹ ở chợ Cửa Nam. Các loại lá cỏ, củ quả tươi khô với công dụng cũng như cách kết hợp đã vào trí nhớ bà theo một cách tự nhiên.
Không phủ nhận nền y học hiện đại với thuốc và những phương thức điều trị bệnh hiệu quả nhưng theo bác Gia, những loại cây lá trong vườn, đặc biệt ở một quốc gia phong phú các loài sinh vật mang trong mình giá trị điều trị bệnh, những bài thuốc lá nam khá lành tính, phù hợp cho những vấn đề sức khỏe của nhiều người, đặc biệt giá trị hỗ trợ điều trị bệnh.
Từng có thời gian đi làm nhà máy bia rồi chuyển sang dệt thảm chừng dăm năm nhưng rồi bác Gia lại quay về với quầy thuốc lá nam của mẹ bởi nhận thấy sự phù hợp cũng như những giá trị đem lại cho cộng đồng. Có những khách hàng gắn bó cả mấy chục năm, sang cả con em vẫn theo nếp chạy ra tìm bác Gia khi lập gia đình riêng và bắt đầu thành khách hàng bằng bài lá tắm cho trẻ sơ sinh.
Ở khu chợ Nguyễn Công Trứ, quận Hai Bà Trưng, một điểm chợ cách xa chợ Vĩnh Phúc, cách xa làng Đại Yên, cùng với em dâu, chị Hoàng Ngọc Anh, cháu gái bác Gia, tức là đời thứ 4 vẫn tiếp tục theo nghề.
“Trước mẹ em cũng hay mua lá ở đây. Tất nhiên vẫn em vẫn đưa con đi khám nhưng nhiều khi có những thứ khá hiệu quả lại an toàn như việc kết hợp chữa ho cho trẻ con hay tắm lá an toàn hơn các loại sữa tắm hóa chất…”, một khách hàng trẻ đang dừng mua lá tắm cho con kể.
Hoàng Ngọc Anh, thế hệ thứ 4 trong một gia đình ở làng Đại Yên xưa theo nghề thuốc lá nam cho biết, để duy trì một quầy thuốc lá nam khá vất vả. Từ tối hôm trước phải kiểm đếm các loại lá cỏ đã hết, cần bổ sung, sáng sớm đã lên chợ kịp phục vụ khách
Bán thuốc lá nam, công việc như Ngọc Anh là sự kết hợp của rất nhiều phần việc đòi hỏi sự chỉn chu, cẩn thận và phải thực sự có tâm:
“Mình từ 6,7 tuổi đã theo bà nội ra chợ phụ bán hàng, lựa các loại lá và biết dần công dụng của từng loại. Lớn lên, bản thân mình thấy nghề này thực sự quý giá vì Việt Nam có nhiều loại cây cỏ hoa lá và gần như loại nào cũng có tác dụng trong trị bệnh, bồi bổ sức khỏe”, Ngọc Anh cho biết.
Câu chuyện ở gian hàng trong một khu chợ dân sinh truyền thống của Hà Nội dễ đưa người ta về một làng nghề với một công việc thầm lặng, nhẹ nhàng. Và dù cuộc sống hối hả, nhiều áp lực nhưng họ, những người làm nghề thuốc lá nam vẫn giữ niềm tin về sự đóng góp của thiên nhiên trong việc cân bằng và điều trị những chứng bệnh đơn giản, bệnh theo mùa hay hỗ trợ tích cực cho tây y trong việc đem lại sức khỏe cho mọi người.
"Thuốc lá nam, đơn giản như nấu canh, luộc rau hằng ngày”
Những quầy thuốc lá nam theo cách thức riêng vẫn tồn tại ngay tại các khu chợ truyền thống hay khu dân cư. Có những lúc những bài thuốc chắt lọc từ kinh nghiệm dân gian, từ cây lá trong vườn từng bị lợi dụng khi người bán thiếu đi cái tâm, vì lợi nhuận đã trộn thuốc tây, chủ yếu là kháng viêm liều cao hoặc những chất bị cấm nhằm thu lợi bất chính.
Nhưng không thể phủ định, từ những cây lá cùng với kinh nghiệm về tác dụng chữa trị, cách thức kết hợp đã đem đến hiệu quả bất ngờ trong việc điều trị những căn bệnh thông thường hoặc những triệu chứng theo mùa. Và những bài thuốc dân gian này tiếp tục được lưu truyền theo cách thức khá đơn giản, hiệu quả.
Ngọc Anh có thể xem như thế hệ thứ 4 theo nghề thuốc lá nam đến thời điểm này đã 10 năm, đứng độc lập ở quầy hằng ngày, cũng không nhớ nổi mình biết mặt, biết công dụng bao nhiêu loại hoa, lá, cỏ. Chỉ biết rằng nhìn vào loại nào dù tươi hay khô chị đều biết ngay công dụng, cách thức kết hợp để điều trị bệnh.
Làng Đại Yên hiện còn rất ít nhà còn đất canh tác cây thuốc mà chủ yếu nhập từ các địa phương khác. Nhà chị Ngọc Anh thời điểm này vẫn có một diện tích nhỏ để trồng dược liệu nhưng cũng chỉ tập trung được một số loài phổ biến, quen thuộc.
“Thuốc lá nam không cầu kỳ, thực ra nó giống như món rau ăn hằng ngày của người Việt, nhiều khi người ta còn dùng để làm rau, nấu canh nên đơn giản từ cách dùng đến chế biến. Ví dụ như cúc tần vốn là cây hàng rào nhưng nó hầu như là loại chủ lực trong nồi lá xông bởi tinh chất trong đó có tác dụng cho giải cảm, làm ấm”, chị Ngọc Anh phân tích.
Thầy thuốc xưa thường do nam giới đảm nhận nhưng theo chị Ngọc Anh riêng thuốc lá nam lại gắn với phụ nữ bởi phương thức kết hợp, chế biến “thuốc” gần gũi, mộc mạc như ở bếp nhà. Có thể chỉ rửa sạch, thêm nước, đun lên, sử dụng hơi mang theo tinh dầu kết hợp bay lên, dùng cho uống hay tắm…Thêm nữa, những người phụ nữ thường sẽ dễ trong việc lắng nghe, tư vấn và cả động viên tinh thần của người đang có những vấn đề riêng về sức khỏe.
Trong cuộc sống hiện đại, những người theo nghề thuốc lá nam như chị Ngọc Anh ngày một ít đi. Nguyên nhân bởi lối sống nhanh. Những triệu chứng bất ổn về sức khỏe được giải quyết nhanh bằng những liều thuốc tây bởi tính tiện dụng, nhanh chóng. Nhưng vẫn có một lượng khách hàng vẫn coi trọng những bài thuốc dân gian. Họ vẫn điều trị theo tây y nhưng những giải pháp từ các loại lá cỏ ngoài tác dụng hỗ còn đem đến cảm giác yên tâm, lành tính. Yếu tố này xét ở góc độ nào đó quan trọng cho quá trình điều trị bệnh tật.
Chị Ngọc Anh cũng cho rằng người làm thuốc lá nam hiện nay dù không còn những vườn dược liệu ngay cạnh nhưng lại có thuận lợi khi công nghệ phát triển, việc cập nhật các giống cây lá cỏ có tác dụng chữa bệnh được mở rộng hơn lúc nào hết. Rồi việc vận chuyển các loài thảo cỏ về cũng thuận tiện hơn nhiều. Chỉ một cú điện thoại, chỉ trong thời gian ngắn, lá cỏ tươi nguyên đã về đến quầy sạp, sẵn sàng cho những kết hợp mang giá trị chữa bệnh hoặc giảm nhẹ triệu chứng.
