Những khoảng trống cần lấp đầy
Thực tế cho thấy, chiều cao trung bình của người Việt đã có cải thiện trong 10 năm qua. Tuy vậy, con số này vẫn còn khiêm tốn so với nhiều quốc gia trong khu vực. Nguyên nhân lớn nhất nằm ở tình trạng suy dinh dưỡng thấp còi. Theo Tổng điều tra Dinh dưỡng, hiện có tới 2,5 triệu trẻ em Việt Nam bị suy dinh dưỡng thấp còi, tức trung bình cứ 5 trẻ dưới 5 tuổi thì có 1 trẻ gặp tình trạng này. Đáng lo hơn, ở các vùng sâu, vùng xa, tỷ lệ này lên tới trên 30%.
Đơn cử như trường hợp của bé Bống 21 tháng tuổi, Sóc Sơn, Hà Nội khi đi khám tại Viện Dinh dưỡng Quốc gia được chẩn đoán thiếu 3kg và 10cm so với tiêu chuẩn, suy dinh dưỡng thấp còi nặng. Chị Dương Thị Thảo Nhi - mẹ bé cho biết, trước đó chị đã nhiều lần mua vi chất bổ sung cho con từ cửa hàng gần nhà nhưng không hiệu quả.
Một phụ huynh khác ở Phú Thọ cho biết con mình ăn uống tốt, mỗi bữa ăn đầy bát cơm, nhìn bụ bẫm nhưng khi đo chiều cao lại thấp hơn các bạn cùng tuổi đến 9-10cm. Những trường hợp như vậy không hiếm, cho thấy một thực tế: nhiều bậc cha mẹ chưa hiểu đúng về dinh dưỡng cho trẻ khiến tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi dưới 5 tuổi vẫn ở mức cao.
Chiều cao là kết quả của nhiều yếu tố
Theo PGS.TS Trương Tuyết Mai - Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng, chiều cao của trẻ không chỉ phụ thuộc vào yếu tố di truyền, mà còn chịu tác động rất lớn từ dinh dưỡng, lối sống, môi trường và chăm sóc y tế. Gen quy định tiềm năng, nhưng dinh dưỡng và điều kiện sống mới là chìa khóa để tối ưu hóa sự phát triển chiều cao. Một chế độ dinh dưỡng đầy đủ cùng môi trường sống lành mạnh có thể giúp trẻ phát triển tối đa chiều cao do gen quy định, trong khi chăm sóc y tế tốt giúp phòng ngừa, phát hiện và điều trị kịp thời bệnh lý, giảm nguy cơ kém phát triển.
Các nghiên cứu đã chỉ ra, chiều cao của người trưởng thành là kết quả của quá trình tăng trưởng tuyến tính liên tục từ trong bụng mẹ, qua giai đoạn sơ sinh, thơ ấu, đến tuổi dậy thì. Trong điều kiện dinh dưỡng và sức khỏe tốt, trẻ em sẽ đạt khoảng 70% chiều cao cuối cùng vào năm 7 tuổi và 80% vào năm 10 tuổi. Khoảng 15% chiều cao còn lại hình thành trong giai đoạn dậy thì, chủ yếu từ 10 đến 14 tuổi. Điều này cho thấy, 1.000 ngày đầu đời và giai đoạn tuổi dậy thì chính là hai “cửa sổ vàng” để tác động mạnh mẽ nhất tới sự phát triển chiều cao.
Dinh dưỡng hợp lý giữ vai trò then chốt. Trẻ cần được cung cấp đủ protein, canxi, vitamin D và các khoáng chất khác. Chế độ ăn thiếu đa dạng sẽ dẫn đến suy dinh dưỡng, kéo theo chậm phát triển chiều cao. Ngủ đủ giấc, vận động thể lực thường xuyên và theo dõi sức khỏe định kỳ cũng là những yếu tố quan trọng không kém.
Trước hết, cần tập trung đầu tư vào 1.000 ngày đầu đời của trẻ, tức là từ khi mang thai đến lúc trẻ 2 tuổi. Đây là giai đoạn quyết định thể lực và chiều cao sau này. Trẻ cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, ăn bổ sung đúng cách và đầy đủ vi chất.
"Cha mẹ nên ưu tiên bổ sung vi chất từ thực phẩm hàng ngày thay vì lạm dụng thuốc bổ hay thực phẩm chức năng. Chẳng hạn, canxi và vitamin D có nhiều trong sữa, phô mai, sữa chua, cá hồi, trứng và từ ánh nắng buổi sáng; kẽm có nhiều trong hải sản như tôm, cua, hàu, thịt đỏ, trứng, các loại hạt và đậu; sắt dồi dào trong gan động vật, thịt bò, thịt gia cầm, rau xanh đậm, ngũ cốc tăng cường sắt, và sẽ hấp thu tốt hơn nếu ăn kèm thực phẩm giàu vitamin C như cam, quýt, ổi. Vitamin A có trong gan động vật, trứng, sữa, cà rốt, bí đỏ, xoài hay đu đủ. Bên cạnh đó, bữa ăn của trẻ cần được đa dạng, đảm bảo ít nhất 5 trong số 8 nhóm thực phẩm cơ bản mỗi ngày để cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho sự phát triển", PGS.TS Trương Tuyết Mai khuyến nghị.
Nếu dinh dưỡng là “nguyên liệu” để cơ thể phát triển thì vận động chính là “chìa khóa” giúp chuyển hóa nguồn năng lượng đó thành chiều cao và thể lực. Các hoạt động thể chất như chạy nhảy, bơi lội, bóng rổ, bóng đá hay thậm chí là những trò chơi ngoài trời đơn giản đều kích thích sự phát triển của xương, tăng cường độ chắc khỏe của cơ và cải thiện tuần hoàn máu.
Theo khuyến nghị, trẻ dưới 5 tuổi cần ít nhất 180 phút vận động mỗi ngày ở nhiều mức độ khác nhau, trong đó có tối thiểu 60 phút hoạt động cường độ trung bình đến mạnh. Việc duy trì thói quen vận động từ nhỏ không chỉ giúp trẻ phát triển chiều cao tối ưu mà còn phòng ngừa béo phì, tiểu đường, tim mạch và nhiều bệnh không lây nhiễm trong tương lai. Quan trọng hơn, vận động mang lại niềm vui, giúp trẻ giải tỏa căng thẳng và phát triển toàn diện cả thể chất lẫn tinh thần.
Bên cạnh dinh dưỡng và vận động, giấc ngủ đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển chiều cao của trẻ. Các nghiên cứu cho thấy, hormone tăng trưởng (GH) được tiết ra nhiều nhất vào ban đêm, đặc biệt trong giai đoạn ngủ sâu, khoảng 1-2 tiếng sau khi đi ngủ. Nếu trẻ thường xuyên đi ngủ muộn, ngủ không đủ giấc hoặc giấc ngủ chập chờn, lượng hormone này sẽ giảm, ảnh hưởng đến quá trình phát triển xương và chiều cao và gây ra nhiều hệ lụy sức khỏe khác.
"Thời gian ngủ khuyến nghị thay đổi theo độ tuổi: trẻ sơ sinh cần từ 14-17 tiếng mỗi ngày, trẻ 1-2 tuổi cần 11-14 tiếng, trong khi trẻ 3-5 tuổi cần 10-13 tiếng. Ngủ đủ và chất lượng không chỉ giúp trẻ cao lớn hơn mà còn cải thiện trí nhớ, khả năng tập trung và sức đề kháng. Vì vậy, cha mẹ nên xây dựng thói quen ngủ đúng giờ cho trẻ, hạn chế cho trẻ tiếp xúc màn hình trước khi ngủ, đồng thời tạo môi trường yên tĩnh, thoải mái để giấc ngủ thực sự hiệu quả" PGS.TS Trương Tuyết Mai hướng dẫn.
Từ gia đình đến chính sách: Chung tay vì tầm vóc Việt
Nghị quyết 72 cũng đề ra các hướng hành động cụ thể: đẩy mạnh chính sách dinh dưỡng quốc gia, trong đó Nghị định số 09/2016/NĐ-CP về tăng cường vi chất vào thực phẩm; cải thiện môi trường sống và điều kiện vệ sinh; đầu tư vào cơ sở y tế và giáo dục dinh dưỡng cộng đồng; đồng thời hỗ trợ các gia đình thu nhập thấp để trẻ em không bị bỏ lại phía sau.
Theo PGS.TS Trương Tuyết Mai, để hiện thực hóa mục tiêu nâng thêm 1,5cm chiều cao trung bình đến năm 2030, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: cải thiện chất lượng bữa ăn gia đình, tăng cường bổ sung vi chất vào muối, bột mì, dầu ăn; phát triển không gian vận động, thể thao trong trường học; đảm bảo trẻ em được tiếp cận dịch vụ y tế thiết yếu và khám sức khỏe định kỳ.
Ở cấp độ gia đình, cha mẹ cần xây dựng chế độ dinh dưỡng cân đối, tạo thói quen vận động và ngủ đủ giấc cho con. Một bữa cơm đủ chất, một giờ vận động ngoài trời hay một thói quen uống sữa trước khi đi ngủ… chính là những viên gạch nhỏ xây nên nền tảng tầm vóc lớn lao cho con trẻ.
Ý nghĩa lâu dài của mục tiêu nâng cao tầm vóc
Trong bối cảnh hội nhập, tầm vóc và thể lực không chỉ quyết định sức khỏe cá nhân mà còn liên quan trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực quốc gia. Một thế hệ thanh niên khỏe mạnh, cao lớn sẽ tạo ra lợi thế trong lao động, nghiên cứu, thể thao và cả sức cạnh tranh quốc tế.
Nghị quyết 72 thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng đối với sức khỏe của người dân, là một văn kiện có tính chất chỉ đạo chiến lược, cho thấy cam kết lâu dài của Đảng trong việc ưu tiên bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe cho người dân. Nghị quyết đưa ra nhiều giải pháp đột phá, cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng để giải quyết những hạn chế, bất cập trong công tác y tế, hướng đến sự phát triển bền vững và chắc chắn để thực hiện thành công Nghị quyết, ngoài vai trò của ngành y tế, các bộ ngành liên quan còn cần có sự chung tay của mỗi gia đình, mỗi cộng đồng về trách nhiệm nuôi dưỡng và chăm sóc trẻ. Đầu tư cho dinh dưỡng, môi trường sống và y tế chính là đầu tư cho sự phát triển bền vững của dân tộc.
