Theo PGS.TS Bùi Minh Trí - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành, trưng bày mang tên “Giải mã bí ẩn kiến trúc điện Kính Thiên” là công trình nghiên cứu trong suốt nhiều năm của các nhà khoa học Viện Nghiên cứu Kinh thành, dựa trên các kết quả khai quật khảo cổ diễn ra xung quanh khu vực điện Kính Thiên từ năm 2011 đến nay.
"Từ năm 2011 đến nay, đã có hàng chục cuộc khai quật khảo cổ diễn ra tại xung quanh điện Kính Thiên. Kết quả khai quật và nghiên cứu khảo cổ học có nhiều phát hiện mới và giá trị, cung cấp thêm nhiều tư liệu khoa học tin cậy cho việc nghiên cứu phục dựng hình thái kiến trúc cung điện thời Lê sơ, đặc biệt là tòa chính điện Kính Thiên trong Cấm thành Thăng Long".
Điện Kính Thiên là nơi diễn ra các nghi thức quan trọng nhất của quốc gia như: Lễ đăng cơ (Hoàng đế lên ngôi), lễ Đại triều và lễ đón tiếp sứ thần các nước của triều đình... Tòa điện này được vua Lê Thái Tổ xây dựng năm 1428 và được sửa chữa, xây dựng lại vào các năm 1465, 1467. Triều Mạc (1527-1593) và triều Lê Trung hưng (1593-1789), điện Kính Thiên được tiếp tục sử dụng làm nơi thiết triều.
Trải qua hơn 388 năm tồn tại, năm 1816, vua Gia Long đã cho xây dựng cung điện mới tại nền điện Kính Thiên để làm hành cung cho các vua nhà Nguyễn mỗi khi tuần du ra Bắc. Năm 1886, sau khi Pháp chiếm Hà Nội, điện Long Thiên bị phá huỷ để xây tòa nhà của quân đội Pháp. Dấu tích lưu lại những ký ức vàng son của điện Kính Thiên còn lại trên mặt đất ngày nay là thềm bậc đá chạm rồng đã trở thành Bảo vật quốc gia.
Trưng bày bao gồm tư liệu, hiện vật, mô hình kiến trúc kết hợp công nghệ trình chiếu mapping, media về thành tựu nghiên cứu giải mã hình thái kiến trúc điện Kính Thiên dựa trên kết quả nghiên cứu khảo cổ học, sử học và nghiên cứu so sánh với hệ thống kiến trúc cung điện cổ ở Đông Á.
Cũng theo PGS.TS Bùi Minh Trí, để giải mã được điện Kính Thiên, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu kinh thành đã chọn nghiên cứu mặt bằng nền móng, bộ khung giá đỡ mái, hình thái bộ mái và các loại ngói lợp mái, là những vấn đề khoa học quan trọng nhất. Kết quả, các nhà khoa học đi đến kết luận kiến trúc cung điện thời Lê sơ thuộc loại kiến trúc đấu củng. Đây được xem là phát hiện quan trọng, là chìa khóa nghiên cứu giải mã bí ẩn về hình thái kiến trúc điện Kính Thiên.
Nghiên cứu so sánh cấu kiện gỗ và các loại ngói lợp mái cho thấy, Điện Kính Thiên là tòa điện xây dựng trên cấp nền cao, phía trước có thềm bậc đá chạm rồng, kích thước lớn gồm 11 bậc, chia làm 3 lối đi, lối chính giữa dành cho nhà vua, hai bên dành cho các quan đại thần. Chính giữa phía sau và hai bên nền điện có thể có các thềm bậc đơn bằng đá cũng chạm rồng. Kiến trúc điện Kính Thiên được thiết kế xây dựng rất công phu, trang trí cầu kỳ thuộc loại kiến trúc đấu củng, trùng diêm, trên mái lợp ngói rồng men vàng. Đây là loại ngói độc đáo nhất trong tất cả các loại ngói lợp mái cung điện cổ ở châu Á thời bấy giờ, mang lại một sắc thái rất riêng biệt, đầy tính sáng tạo của kiến trúc cung điện Việt Nam thời Lê sơ.
Việc các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Kinh thành đã giải mã và phục dựng 3D thành công hình thái kiến trúc điện Kính Thiên là kết quả nghiên cứu quan trọn, thiết thực trong việc quảng bá hình ảnh di sản Hoàng thành Thăng Long, giúp công chúng hình dung và cảm nhận rõ hơn về vẻ đẹp độc đáo, tráng lệ, kỳ bí của kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ trong Hoàng cung Thăng Long xưa, mang lại niềm tự hào về tài năng và trí tuệ sáng tạo của cha ông.
Phát hiện khảo cổ học tại di tích 18 Hoàng Diệu năm 2002-2004, cuộc khai quật xung quanh điện Kính Thiên năm 2017-2018 đã tìm được 70 cấu kiện gỗ của kiến trúc, trong đó có nhiều loại "bình áng" nằm trong kết cấu của "bộ đấu củng".
Năm 2021, phía Đông điện Kính Thiên còn tìm thấy một mô hình kiến trúc men xanh lục rất đặc sắc, phản ánh khá hiện thực kết cấu bộ khung gỗ đỡ mái là hệ đấu củng.
Dựa vào kích thước của thềm bậc đá chạm rồng có thể tính được gian chính của điện Kính Thiên có chiều rộng 4,80m, gian hai bên rộng 4,20m. Từ số liệu này kết hợp nghiên cứu so sánh với mặt bằng chính điện Lam Kinh (Thanh Hóa) có thể xác định được số gian chiều ngang của điện Kính Thiên là 9 gian (7 gian 2 chái), chiều sâu của lòng điện là 6 gian, có diện tích lớn khoảng 1.188m2 (dài 44m x rộng 27m), trong đó chiều ngang có 10 cột, chiều dọc (hay chiều sâu) có 6 cột, tổng cộng công trình có 60 cột gỗ.
Trưng bày “Giải mã bí ẩn kiến trúc điện Kính Thiên” kéo dài trong 3 tháng tại Bảo tàng Hà Nội, đường Phạm Hùng, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội.
