Với bề dày nghìn năm văn hiến, sự hiện diện của các không gian văn hóa công cộng (KGVHCC) có mối liên hệ chặt chẽ với lịch sử, văn hóa của Hà Nội. Không gian văn hóa công cộng bao gồm các khu vực sinh hoạt chung và không gian mở ngoài trời như công viên, vườn hoa, quảng trường, khu vực đi bộ, và các khu vực bờ sông, bờ kè. Các không gian này được tổ chức để phục vụ đời sống tinh thần và nhu cầu giải trí, thư giãn của cộng đồng dân cư, là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, xã hội và là yếu tố quan trọng để định hình bản sắc văn hóa đô thị.
Giám tuyển Nguyễn Thế Sơn, nghệ sĩ thị giác, nhiếp ảnh gia và giảng viên tại Khoa Các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội, người nổi tiếng với các dự án nghệ thuật công cộng và dành nhiều tâm huyết nghiên cứu về sự biến đổi xã hội và ký ức đô thị đánh giá rất cao vai trò của các KGVHCC. Ông đưa ra một số dẫn chứng như phố đi bộ Hồ Hoàn Kiếm và khu vực lân cận là KGVHCC vừa mang giá trị văn hóa, lịch sử, vừa là nơi diễn ra các hoạt động cộng đồng. Hay từ những vòm cầu nham nhở phủ đầy rêu mốc, phố bích họa Phùng Hưng đã được hình thành, tái hiện sinh động không gian kiến trúc Hà Nội xưa như Bách hóa tổng hợp, hình ảnh những người phụ nữ gánh hàng hoa, tàu điện, món quà ngày Tết... đã được làm nổi bật nét xưa Hà Nội. Dưới bàn tay của các nhà thiết kế, các họa sĩ trẻ những bức bích họa đã biến không gian phố Phùng Hưng từ một bãi đỗ xe trở thành “phòng khách” của thành phố Hà Nội.
Một trong những KGVHCC đặc biệt của Hà Nội là những tuyến phố đi bộ. Ông Trần Trung Hiếu, Phó Giám đốc Sở Du lịch Hà Nội cho biết: “Những năm qua, Hà Nội đã mở rộng thêm nhiều tuyến phố và trở thành các không gian đi bộ. Hiện nay, không gian đi bộ này đang hoạt động tốt và phục vụ tích cực cho các hoạt động dịch vụ thương mại du lịch trên địa bàn. Vào dịp cuối tuần, các tuyến phố đi bộ đón từ 1.000 đến 10.000 lượt du khách, đặc biệt là trong các dịp lễ Tết hoặc các sự kiện lớn, khả năng phục vụ có thể tăng gấp 5-6 lần. Hoạt động của các tuyến phố này đã có tác dụng tích cực trong việc thúc đẩy thương mại, sự chuyển dịch cơ cấu của các dịch vụ xung quanh khu vực các tuyến phố này”.
Hà Nội hiện còn nhiều KGVHCC nữa như công viên Thống Nhất, Công viên Lênin, Công viên Bách Thảo… Đồng thời, có rất nhiều KGVHCC xưa cũ gắn với hồ nước, đền, chùa, phố cổ... đã tạo nhiều nét văn hóa, ấn tượng về mặt thẩm mỹ và tiện ích trong sử dụng. Đặc biệt, một không gian quan trọng không thể thiếu là sông Hồng, nơi được coi một trong 5 trục không gian phát triển quan trọng của Thủ đô.
Trong những năm gần đây, Hà Nội đã xây dựng được nhiều KGVHCC tiện ích, thực sự là môi trường văn hóa của đô thị, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho người dân. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, hiện nay, KGVHCC của thủ đô dù đã được đầu tư trọng điểm nhưng vẫn chưa đáp ứng được so với tầm vóc và định hướng phát triển cũng như nhu cầu của người dân.
KTS Trần Huy Ánh, Ủy viên thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, một người dành nhiều tâm huyết cho việc phát triển không gian sáng tạo, không gian văn hóa công cộng Hà Nội cho rằng, cần có thêm nhiều chính sách đặc thù để mở rộng, phát triển KGVHCC của Hà Nội.
KGVHCC đặc biệt quan trọng đối với đời sống văn hóa, nhất là với những đô thị chật chội và ngột ngạt, đó sẽ là những nơi chữa lành, tạo nên nét bản sắc riêng. Chính vì vậy, dù có diện tích nhỏ hẹp hay quy mô rộng lớn, những không gian này cần được tiếp tục kiến tạo để trở thành những không gian văn hóa thực thụ, một trường văn hóa nuôi dưỡng tâm hồn cộng đồng, góp phần tạo nên một TP đáng sống và nhân văn, xứng tâm thủ đô ngàn năm văn hiến.
