Triển lãm “Khoa Thi Hương cuối thế kỷ XIX” nằm trong khuôn khổ các hoạt động của Photo Hanoi ’25, do Viện Pháp tại Việt Nam (L’Institut français), Trung tâm Hoạt động Văn hóa, Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám phối hợp cùng đơn vị Kecho Collective tổ chức. Đây cũng là dịp Văn Miếu - Quốc Tử Giám có các hoạt động kỷ niệm 950 năm khoa thi đầu tiên: Minh kinh bác học, dưới triều vua Lý Nhân Tông để chọn các bậc hiền tài cho đất nước.
Thi Hương là phần cốt lõi trong hệ thống khoa cử Nho học. Khoa Đinh Dậu (năm1897) diễn ra trong bối cảnh nền Nho giáo nước nhà đang dần suy thoái và chữ Hán dần bị thay thế bởi chữ Quốc ngữ. Những bức ảnh trưng bày là tư liệu hiếm hoi còn lưu giữ được, truyền tải chân thực không khí trang nghiêm nhưng cũng đầy náo nhiệt của trường thi xưa.
Những bức ảnh của nhiếp ảnh gia người Pháp Firmin-André Salles (1860 - 1929) ghi lại kỳ thi Hương năm 1897 tại Nam Định được triển lãm trong một không gian bằng tre độc đáo, lấy cảm hứng từ chính kiến trúc của các trường thi xưa. André Salles từng làm việc tại Việt Nam, Lào và Campuchia giai đoạn 1896 - 1898. Với kỹ thuật nhiếp ảnh bảng khô tiên tiến thời bấy giờ, ông đã ghi lại những khung cảnh sống động, sắc nét, phản ánh không khí trang nghiêm nhưng cũng đầy náo nhiệt của trường thi xưa.
Các bức ảnh được Thư viện Quốc gia Pháp và Hội Địa lý Quốc gia Pháp lưu giữ hơn một thế kỷ, nay lần đầu tiên được công bố rộng rãi tại Việt Nam, mang đến cho công chúng cái nhìn trực quan về đời sống, con người và cảnh quan học đường Nho học cuối thế kỷ XIX.
Phát biểu tại lễ khai mạc, ông Eric Soulier, Giám đốc Viện Pháp tại Việt Nam cho biết, các tác phẩm được trưng bày tại một không gian đặc biệt, vốn biểu tượng của Nho giáo và cũng là di tích văn hóa, lịch sử của Kinh đô Thăng Long xưa. Bên cạnh việc giới thiệu các tác phẩm nhiếp ảnh, triển lãm còn đặt ra cho chúng ta những câu hỏi về vai trò của nhiếp ảnh trong cách con người nhìn nhận lịch sử, cũng như góp phần làm sáng tỏ những thực hành thị giác và giáo dục của một thời kỳ đã qua.
Ông Jonathan Baker, Trưởng đại diện văn phòng UNESCO tại Việt Nam cho rằng, sáng tạo là một trong những con đường mạnh mẽ nhất để kết nối di sản với tương lai: “Triển lãm hiện thực hóa ý tưởng này bằng cách cho phép lịch sử được kể qua ống kính nhiếp ảnh, không chỉ là những gì con người từng thấy mà còn phản ánh cách họ đã nghĩ, đã mơ và đã chuyển mình theo dòng chảy của thời gian”.
Kiến trúc sư Nguyễn Mạnh Tuấn, người sáng lập Kecho Collective, đơn vị phối cảnh khu triển lãm chia sẻ: Với chúng tôi, công trình này không chỉ là thiết kế kiến trúc, mà còn là một cuộc đối thoại giữa quá khứ và hiện tại, giữa hình ảnh và không gian, giữa vật liệu và ánh sáng. Tre là chất liệu mộc mạc của Việt Nam được sử dụng để gợi lại cảm giác gần gũi, đồng thời tôn vinh chiều sâu văn hóa dân tộc. Theo đó, không gian trưng bày được tối giản để ánh sáng và nhiếp ảnh trở thành trung tâm, mở ra trải nghiệm thị giác giúp người xem cảm nhận rõ hơn về mối quan hệ giữa nhiếp ảnh, kiến trúc và lịch sử.
Bên cạnh các tác phẩm nhiếp ảnh được trưng bày, triển lãm còn có sự tham vấn của các chuyên gia văn hóa, nhằm bổ sung góc nhìn lịch sử, giúp công chúng hiểu rõ hơn về khoa cử Nho học, vai trò của sĩ tử trong xã hội xưa, cũng như sự chuyển biến trong tư duy giáo dục Việt Nam thời cận – hiện đại.
Tiến sĩ Đỗ Thị Hương Thảo - Giảng viên Văn hóa học và Lịch sử Văn hóa Việt Nam, Khoa Lịch sử, trường ĐH KHXH&NV, ĐHQGHN - Cố vấn khoa học của triển lãm, chia sẻ: “Triển lãm mang ý nghĩa quan trọng không chỉ với giới nghiên cứu, mà còn với mọi người Việt Nam. Bộ tư liệu quý giá này không chỉ hỗ trợ cho công tác nghiên cứu, mà còn giúp thế hệ trẻ hiểu sâu hơn về lịch sử, đồng thời góp phần phục vụ công tác bảo tồn, phục chế hiện vật và gìn giữ di sản văn hóa dân tộc.”
Triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX” không chỉ là nơi trưng bày một bộ sưu tập ảnh lịch sử quý giá, mà còn là một cuộc đối thoại về vai trò của nhiếp ảnh trong việc định hình cách chúng ta nhìn nhận lịch sử. Qua đó công chúng có cơ hội khám phá thêm về kỹ thuật nhiếp ảnh cổ điển cũng như về hệ thống giáo dục Việt Nam thời phong kiến - hành trình trở về quá khứ, nơi tinh thần hiếu học và giá trị tri thức vẫn là cội nguồn bản sắc Việt.
Triển lãm mở cửa đến hết ngày 30/11 tại Khu Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám.
