Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, khèn Mông là loại nhạc cụ phổ biến và mang tính đặc trưng nhất của người Mông. Trong cuộc sống thường ngày, khèn Mông luôn là người bạn đường chung thủy của các chàng trai Mông. Dịp lễ hội hay trên đường xuống chợ, đi rừng, đi nương... những điệu khèn thay tiếng nói thể hiện lòng biết ơn đối với công lao sâu nặng của các đấng sinh thành, là tiếng lòng, khúc tâm tình của các chàng trai gửi tới người con gái mà mình yêu thương…
Tiếng khèn giúp đôi lứa kết đôi, xây dựng nên một gia đình hạnh phúc. Với bất cứ chàng trai người Mông nào - khi biết cầm con dao, cái cuốc để lao động trên nương, trên rẫy cũng là lúc họ biết cầm khèn. Với họ, học thổi khèn không chỉ là một cách để giải trí mà còn là phương tiện để thể hiện tài nghệ, là cầu nối để họ tìm một người bạn đời thích hợp.
Đặc biệt trong các nghi lễ, tín ngưỡng hay trong các lễ hội dân tộc, khèn là vật dụng linh thiêng không thể thiếu.
Trong những năm qua, nghệ thuật khèn Mông được quan tâm đầu tư bảo tồn, khôi phục nhằm phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc Mông. Các hoạt động trình diễn nghệ thuật khèn Mông cũng thường xuyên được tổ chức trong các lễ hội, sự kiện lớn, đặc biệt là trong các hoạt động thúc đẩy du lịch của địa phương.
Khèn Mông có hai loại. Loại có âm thanh bổng là khèn ngắn và loại có âm thanh cao là khèn dài.
Khèn Mông giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong tín ngưỡng của người Mông. Trong mỗi đám tang, gia đình tang chủ có thể mời hai hoặc bốn thầy khèn.
Các nghệ nhân thổi khèn đóng vai trò như thầy cúng và các nghi lễ đều được thực hành thông qua tiếng khèn. Tùy vào thời gian diễn ra đám tang mà các nghệ nhân thổi những bài khèn khác nhau. Họ có thể thổi khèn theo giờ (giờ ăn cơm trưa và tối), liên tục từ 2-4 ngày.
Một bài khèn kéo dài từ 15-30 phút. Những lúc nghỉ ngơi hay khi có người đến viếng, họ lại thổi một bài riêng cho phù hợp với hoàn cảnh. Khi thầy trống, thầy khèn múa thì người thân cùng người đến dự đám tang cũng nhảy múa theo. Bởi người Mông quan niệm, nếu không có tiếng khèn, linh hồn người chết sẽ không về được với tổ tiên.
